မဟာဗုဒ္ဓဝင်/အနုဒီပနီ (စကားဦးပလ္လင်)
(က)
မဟာဗုဒ္ဓဝင် အနုဒီပနီ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
စကားဦးပလ္လင်
အနုဒီပနီဟူသော စကားသည် ပါဠိစကားသက်သက် ဖြစ်သည်။ (အနု = နောက်ထပ်၊ ဒီပနီ= ဖွင့်ပြချက်) မူလစကားရင်း၌ မထင်လင်း မသိသာအံ့သော အကြောင်းအရာစုကို တဖန်နောက်ထပ် ဖွင့်ပြသော စကားရပ်ကို အနုဒီပနီဟူ၍ ခေါ်ဆိုသည်။ ကျေးဇူးရှင် လယ်တီဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ပရမတ္ထဒီပနီဟူသော အမည်ဖြင့် သင်္ဂြိုဟ်ကျမ်း၏ အဖွင့်ဋီကာကျမ်းကို ရေးသားတော်မူခဲ့ရာ ထိုပရမတ္ထဒီပနီကျမ်း၌ မထင်လင်း မသိသာအံ့သော အချက်အလက်စုကို တဖန်ထပ်၍ ဖွင့်ပြသောအားဖြင့် “အနုဒီပနီ”ဟူသော အမည်ဖြင့် နောက်ထပ်တကျမ်း ရေးသားတော်မူခဲ့ပေသည်။
ထို့အတူပင် ဤမဟာဗုဒ္ဓဝင်ကျမ်း၌လည်း ကျမ်းရင်းစာသားနှင့် မှတ်သားဖွယ်ကောင်းသော အနုဒီပနီ အချက်အလက်တို့ကို တဆက်တည်း ရောနှောရေးသား ရိုက်နှိပ်လျှင် စာဖတ်သော သူတော်စင်တို့အတွက် စာသားနှင့်အဓိပ္ပါယ် ရောယှက်၍ အကြည့်ခက် အမှတ်ခက် အသိခက်မည့် အပြစ်ဒေါသ ရောက်ရှိရာသောကြောင့် ဗုဒ္ဓဝင်စာသားအတွက် အထူးတိုးတက် ကျယ်ပြန့်၍ မှတ်သားသင့်သော အကြောင်းအရာ အချက်အလက်တို့ကို“အနုဒီပနီ”ဟူသော အမည်ဖြင့် နောက်ဆက်တွဲ ထည့်သွင်း ဖော်ပြ ရေးသား ရိုက်နှိပ်ခြင်း ဖြစ်ပေသည်။
ဤ“အနုဒီပနီ = ထပ်မံဖွင့်ပြချက်”ကို ကြည့်ရှု၍ မဟာဗုဒ္ဓဝင်ကျမ်း စကားရင်းတို့၌ မထင်လင်း မသိသာသော အကြောင်းအရာတို့ကို ကောင်းစွာ ထင်လင်းသိသာ၍ ဉာဏ်ပညာနဲနက် ကွယ်ဝှက်သော အဓိပ္ပါယ်တို့ကိုလည်း အလွယ်နှင့်
(ကာ)
သိသာလာပေလိမ့်မည်။ သို့ဖြစ်၍ မဟာဗုဒ္ဓဝင်စာဖတ် သူတော်စင် ပရိသတ်တို့သည် “ဗုဒ္ဓဝင်စာသားကို ဖတ်ပြီးသောအခါ ဤအနုဒီပနီကို ဥပေက္ခာပြု လျစ်လျူရှု၍ မသွားမိကြပဲ သေချာစေ့ငု ကြည့်ရှုကြပြီးလျှင် နက်နဲကွယ်ဝှက်သော မှတ်ဖွယ်အဓိပ္ပါယ်တို့ကို အလွယ်နှင့် သိမြင်ကြပါစေကုန်သတည်း။
**********
အနုဒီပနီ = ထပ်မံဖွင့်ပြချက်များ
စာမျက်နှာ (၁၈)
ပါရမီမည်ကြောင်း
ဒါန သီလ အစရှိသော တရားဆယ်စုတို့ကို ပါရမီဟူ၍ ခေါ်သည်။ (ဒါန သီလ စသည်ဆယ်ပုံ ကျေးဇူးဂုဏ်နှင့် ယှဉ်တော်မူကြသော အလောင်းတော်ကြီးများကို ပရမ = လွန်မြတ်သောပုဂ္ဂိုလ်ဟူ၍ ခေါ်သည်။ ထိုအလောင်းတော်ကြီးများဟူ၍ သူတပါး ကြားသိမြင်သူတို့ အသိဉာဏ်, “ဤသူကား အလောင်းအလျာကြီးပဲဟူ၍” ကြားသိမြင်သူတို့ ပြောဆိုကြသော အသံသဒ္ဒါ နှစ်ပါး ဖြစ်ပေါ်ကြောင်းဖြစ်၍ ပရမာနံ ဘာဝေါ)ဟု ဝစနတ္ထပြု၍၊ (တနည်း ပရမာနံ ကမ္မံ-ဟု ဝစနတ္ထပြု၍ အလောင်းတော်တို့၏ လူပ်ငန်းစဉ်ဖြစ်သော ဒါန သီလ စသည်ဆယ်ပါး တရားအစုကို ပါရမီဟူ၍ ခေါ်သည်။)
ထို ပါရမီဆယ်ပါးအစဉ်ကို-
ဒါနံ သီလဉ္စ နေက္ခမ္မံ၊ ပညာ ဝီရိယေန ပဉ္စမံ။
ခန္တိသစ္စမဓိဋ္ဌာနံ၊ မေတ္တုပေက္ခာတိ တေ ဒသ။-
ဟူသော ဂါထာအတိုင်း သိမှတ်ရာ၏။
ထို ပါရမီဆယ်ပါးတို့တွင် တပါးတပါးလျှင် ပါရမီ ဥပပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီဟူ၍ (ဥပမာ၊ ဒါန၌- ၁-ဒါနပါရမီ ၂-ဒါနဥပပါရမီ ၃-ဒါနပရမတ္ထပါရမီဟူ၍ သုံးပါး။ သီလစသည်၌ ထို့အတူ) သုံးပါးစီ သုံးပါးစီ ပြားသောကြောင့် ပါရမီအကျယ် သုံးဆယ်ဖြစ်သည်။
ပါရမီ, ဥပပါရမီ, ပရမတ္ထပါရမီ အထူး
ဤသုံးပါးတို့အတွက် ရှေးဦးစွာ (၁) သား မယား ရွှေ ငွေ အစရှိသော အသုံးအဆောင်ဝတ္ထု၊ (၂) မိမိ၏ လက် ခြေ အစရှိသော အင်္ဂါကြီးငယ်နှင့် (၃) အသက်၊ ဤသုံးပါးကို မှတ်သားပြီးလျှင် ဒါနအတွက်
(ကိ)
(၁) အသုံးအဆောင်ဝတ္ထုကို စွန့်လှူသည်ကား ဒါနပါရမီ၊ (၂) အင်္ဂါကြီးငယ်ကို စွန့်လှူသည်ကား ဒါနဥပပါရမီ၊ (၃) အသက်ကို စွန့်လှူသည်ကား ဒါနပရမတ္ထပါရမီဟု မှတ်အပ်၏။
ထို့အတူ အသုံးအဆောင် ဝတ္ထုဟူသော အကြောင်း, အင်္ဂါကြီးငယ်ဟူသော အကြောင်း, အသက်ဟူသောအကြောင်းကြောင့် မလွန်ကျူးပဲ သီလကို ထိန်းစောင့်ခြင်းသုံးမျိုးကို သီလပါရမီ, သီလဥပပါရမီ, သီလပရမတ္ထပါရမီဟု အစဉ်အတိုင်း မှတ်ယူအပ်၏။ ကြွင်းသော (၈)ပါးတို့၌လည်း ဤနည်းကိုမှီး၍ သိရာ၏။
(က) သက်မဲ့သက်ရှိ၊ ဗာဟိရက၊ စွန့်နိုင်က၊ မူလပါရမီ။
(ခ) အင်္ဂါကြီးငယ်၊ အသွယ်သွယ်ကို၊ မတွယ်စိတ်မှ၊ စွန့်နိုင်က၊ ဥပပါရမီ။
(ဂ) အသက်ဇီဝ၊ စွန့်နိုင်က၊ ပရမတ္ထမည်။
(ဃ) ပါရမီဆယ်ပါး၊ အကျယ်ပွါး၊ အပြားသုံးဆယ်ညီ။
၎င်း ပါရမီ, ဥပပါရမီ, ပရမတ္ထပါရမီ သုံးပါးနှင့်စပ်၍ ဆရာအမျိုးမျိုးတို့ ကောက်ယူပုံ အနည်းနည်းကို (စရိယာပိဋကအဋ္ဌကထာ၊ ပကိဏ္ဏကကထာ၊ ကော ဝိဘာဂေါ..ဟူသော မာတိကာအဖွင့်၌) အကျယ်ကြည့်ရှုပါကုန်။
**********
စာမျက်နှာ (၁၉)
အဓိမုတ္တိမရဏ
စိတ်ကိုဆောက်တည်၍ သေခြင်းကို အဓိမုတ္တိမရဏဟု ခေါ်၏။ “ယခုပင် ငါ၏သေခြင်းသည် ဖြစ်စေသတည်း”ဟု စိတ်ကို ဆောက်တည်လိုက်သည်၏ အခြားမဲ့မှာပင် သေခြင်းမျိုးဖြစ်သည်။ ထိုသေခြင်းမျိုးကား ဘုရားလောင်းများမှာသာလျှင် ဖြစ်နိုင်သည်၊ တပါးသူတို့အား မဖြစ်နိုင်။
ဘုရားအလောင်းတော်ကြီးများမှာ တရံတခါ အသက်ရှည်သော နတ်ဗြဟ္မာပြည်၌ ဘဝပဋိသန္ဓေ ကပ်ရောက် တည်နေတော်မူကြသည်ရှိသော်“ဤနတ်ပြည် ဗြဟ္မာ့ပြည်၌ တည်နေရသောငါ့အား ပါရမီ စာဂ စရိယကို ဖြည့်ကျင့်ရခြင်း အလျဉ်းမရှိဟု ဆင်ခြင်တော်မူကြပြီးလျှင် ထိုနတ်ပြည် ဗြဟ္မာ့ပြည်၌ ကြာရှည်စွာ တည်နေရန်အတွက် ငြီးငွေ့တော်မူကြကုန်၏။ ထိုအခါ ဗိမာန်အတွင်းဝင်၍ မျက်စိကိုမှိတ်ပြီးလျှင် “ဤမှအထက်၌ ငါ၏ အသက်ဇီဝိတိန္ဒြေအစဉ်သည် ဆက်၍ မဖြစ်စေသတည်း”ဟု စိတ်ကို ဆောက်တည်လိုက်သည်၏ အခြားမဲ့မှာပင်
(ကီ)
စုတိစိတ်ကျ၍ နတ်ဗြဟ္မာသက် ကြွေမြဲ ဖြစ်ကုန်၏။ မှန်၏... ပါရမီတော်တို့၏ လွန်ကဲစွာဖြစ်ခြင်းဖြင့် ထိုထိုဘဝဝယ် အဘိညာဏ် သမာပတ်တို့ဖြင့် ခန္ဓာအစဉ်ကို အထူးသုဓ်သင် ပြုပြင်အပ်ပြီးရကား ကိုယ်ခန္ဓာ၌ တွယ်တာခြင်း သိနေဟတရား အလွန်ပါးသောကြောင့်၎င်း, သတ္တဝါတို့အပေါ် ကရုဏာတော် လွန်ကဲသဖြင့် အဓိဋ္ဌာန် ဆောက်တည်ချက်၏ ထက်မြက် သန့်ရှင်းတော်မူလှသောကြောင့်၎င်း အလောင်းတော်ကြီးများ လိုလားချက်မှန်သမျှ ပြည့်စုံထမြောက်ရလေသည်။
စိတ်ပေါ်မှာကဲ့သို့ ကံအပေါ်၌လည်း စိုးပိုင်တော်မူကြသောကြောင့် ဆိုပြီးသော အဓိမုတ္တိမရဏမျိုးဖြင့် နတ်ဗြဟ္မာသက် ချွေခဲ့ပြီးသော အခါမှာလည်း အလိုတော်ရှိရာ ပါရမီတော်ဖြည့်နိုင်ရာ လူ့ပြည်လောက မင်းဘဝ ပုဏ္ဏားဘ၀ စသည်၌ ပဋိသန္ဓေ တည်နေတော်မူကြသည်။ ထို့ကြောင့်ပင် ငါတို့၏ ဘုရားအလောင်းတော်သည် ဤယခု ဘဒ္ဒကမ္ဘာမှာပင် များစွာသောဘဝတို့၌ ဈာန်မလျှောကျပဲ စုတေ၍ ဗြဟ္မာ့ပြည်၌ ဖြစ်သော်လည်း ကာလအနည်းငယ်သာ ထိုဗြဟ္မာ့ပြည်၌ တည်နေတော်မူပြီးလျှင် အဓိမုတ္တိမရဏဖြင့်စုတေ ဗြဟ္မာသက်ချွေခဲ့၍ လူ့ပြည်၌ဖြစ်ပြီးလျှင် ပါရမီအဆောက်အဦတို့ကို လေ့ကျင့် ဆည်းပူးတော်မူခဲ့လေပြီ။
သုံးလူ့မျက်ဖျော်၊ စိန္တေယျော်ကား၊ လောင်းတော်ဘဝ၊ ထိုကာလဝယ်၊ ဗြဟ္မာ့ဘုံတလျှောက်၊ ကြိမ်ကြိမ်ရောက်လည်း၊ များမြောက်လူဗိုလ်၊ ကယ်တင်လို၍၊ ထိုထိုမြင့်ကြာ၊ ကမ္ဘာကမ္ဘာဟု၊ ဗြဟ္မာသမ္ပတ္တိ၊ ဆုံးတိုင်ထိအောင်၊ သတိပြဋ္ဌာန်း၊ မစံမြန်းပဲ၊ စိတ်မှန်းစုတေ၊ သက်တော်ချွေ၍၊ လူ့မြေဌာနီ၊ သန္ဓေမှီလျက်၊ ပါမီစာဂ၊ စရိယကို၊ ဘဝဆက်ကာ၊ ဖြည့်ခဲ့ပါသား၊ မြတ်စွာရှင်စော၊ ဒယာဇောသည်၊ ။အဟော အံ့မကုန်တကား။
**********
စာမျက်နှာ (၃၈)
ကပ် = ကမ္ဘာအကြောင်း
မြန်မာဘာသာ၌ ကမ္ဘာ(ကပ္ပါ)ဟု ခေါ်သောအရာကို ကပ္ပဟူသော ပါဠိက ဟောဆို၏။ ထို့ကြောင့် ဗုဒ္ဓဝင်ပါဠိတော်၌ “ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ၊ စတုရော စ အသင်္ခိယေ”... စသည်ဖြင့် ဟောကြားတော်မူ၏။
ကပ္ပဟုခေါ်သော အချိန်ကာလတခုသည် နှစ်ပေါင်းမည်မျှ ရှိသည်ဟု ဂဏန်းချ၍ မရေတွက်နိုင်၊ ကြံဆ၍သာ သိရှိအပ်သော အရာဖြစ်ပေသည်။ ကြံဆ၍ သိရပုံမှာ-
(ကု)
အလျား အနံ အမြင့် တယူဇနာစီရှိသော တိုက်ခန်း (ဂိုဒေါင်)ကြီးအတွင်း၌ အလွန် သေးငယ်လှသော မုန်ညင်းစေ့တို့ကို အပြည့်ထည့်ထားပြီးလျှင် အနှစ်တရာတရာ လွန်သောအခါမှ တစေ့တစေ့ ယူပစ်သဖြင့် ထိုမုန်ညင်းစေ့အပုံကြီး ကုန်သွားသော်လည်း ကပ္ပတခုဟု ခေါ်ဆိုရသော အချိန်ကာလကား ကုန်ဆုံးသည် မဟုတ်သေး၊ ဤသို့ ကြံဆ၍ သိအပ်ပေ၏။ (ဤစကားရပ်ကို ထောက်ဆသဖြင့် ပါဠိလို ကပ္ပ = မြန်မာလို ကမ္ဘာ=ဟူသည်မှာ ရှည်လျားလှစွာသော အချိန်ကာလဖြစ်သည်ဟု သိမှတ်ရာ၏။) ယခုအခါမှာမူ... “ရှည်လျားလှစွာသော အချိန်ကာလကို ကမ္ဘာခေါ်သည်”ဟု သတိမပြုကြပဲ မြေကြီးအထုအထည်ကိုသာ ကမ္ဘာမြေပြင် ကမ္ဘာမြေလုံး စသည်ဖြင့် ခေါ်ဝေါ်သုံးနှုန်းနေကြသည်။
ကမ္ဘာ အပြား
ကမ္ဘာနှင့်ကပ် အတူတူပင်ဖြစ်သည်ကို သတိပြုရာ၏။ ထိုကပ်ကမ္ဘာကား (၁) မဟာကပ်၊ (၂) အသင်္ချေယျကပ်၊ (၃) အန္တရကပ်၊ (၄) အာယုကပ်။ (၅) ဟာယနကပ်၊ (၆) ဝဍ္ဎနကပ်ဟူ၍ ခြောက်မျိုးလာရှိသည်။
ထိုတွင် (၁)အမှတ်ပါ မဟာကပ်ကမ္ဘာကြီး တခုတခုကို (၂) အမှတ်ပြ (က)ပျက်ဆဲ = သံဝဋ္ဋကပ်၊ (ခ) ပျက်သည့်အတိုင်း တည်နေဆဲ = သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီကပ်၊ (ဂ) ဖြစ်ပေါ်တိုးပွါးဆဲ = ဝိဝဋ္ဋကပ်၊ (ဃ) တိုးပွါးပြီးအတိုင်း တည်နေဆဲ = ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီကပ် ဤအသင်္ချေယျကပ် လေးမျိုးဖြင့် သတ်မှတ်၍ ပြအပ်၏။ (သံဝဋ္ဋအသင်္ချေယျကပ်, သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီအသင်္ချေယျကပ်, ဝိဝဋ္ဋအသင်္ချေယျကပ်, ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီအသင်္ချေယျကပ်- ဤအသင်္ချေယျကပ်လေးပါးကိုမှ မဟာကပ် တကပ်ခေါ်သည် ဟူလို။)
ထိုအသင်္ချေယျကပ် လေးပါးတို့တွင် ကမ္ဘာဖျက်မိုဃ်း ရွာသည်မှစ၍ မီးဖြင့်ပျက်မည့် ကမ္ဘာဖြစ်လျှင် မီးလျှံစဲသည်တိုင်အောင်၊ ရေဖြင့်ပျက်မည့် ကမ္ဘာဖြစ်လျှင် ရေရပ်စဲသည်တိုင်အောင်၊ လေဖြင့်ပျက်မည့် ကမ္ဘာဖြစ်လျှင် လေရပ်စဲသည်တိုင်အောင်သော ကာလသည် သံဝဋ္ဋကပ် = (ပျက်ဆဲကပ်) မည်၏။
မီး ရေ လေ တခုခုဖြင့် ပျက်စီးပြီးသည်မှစ၍ ကမ္ဘာပြုမိုဃ်း ရွာသည်တိုင်အောင်အတွင်းသည် သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီကပ် = (ပျက်စီးသည့်အတိုင်း တည်နေသောကပ်) မည်၏။
ကမ္ဘာပြုမိုဃ်း ရွာသည်မှစ၍ လောကကြီး၌ နေ လ နက္ခတ်တာရာတို့ ပေါ်ထွက်သည်တိုင်အောင်အတွင်းသည် ဝိဝဋ္ဋကပ် = (ဖြစ်ပေါ်တိုးပွါးဆဲကပ်) မည်၏။
နေ လ နက္ခတ်တာရာတို့ ပေါ်ထွက်သည်မှစ၍ နောက်တဖန် ကမ္ဘာဖျက်မိုဃ်း ရွာသည်တိုင်အောင် ကာလအတွင်းသည် ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီကပ်= (ဖြစ်ပေါ်တိုးပွါးပြီးအတိုင်း တည်နေသောကပ်) မည်၏။
(ကူ)
ဤစကားရပ်၌ ကမ္ဘာဖျက်မိုဃ်းနှစ်မျိုး ပါဝင်နေရာ တမျိုးမှာ မီးဖျက်မည့် ကမ္ဘာဖြစ်စေ ရေဖျက်မည့် ကမ္ဘာဖြစ်စေ လေဖျက်မည့် ကမ္ဘာဖြစ်စေ မည်သည့်ကမ္ဘာမှာမဆို ပျက်ခါနီးလျှင် မိုဃ်းရွာမြဲဖြစ်သည်။ ရွာပုံမှာ… ပျက်ရမည့် ကမ္ဘာလောကဓာတ် ထက်ဝန်းကျင် နှံ့စပ်အောင် မိုဃ်းကြီးသည်းထန်စွာ ရွာသွန်းလေသည်။ လူအပေါင်းတို့က မိုဃ်းကြီးသည်းထန်စွာ ရွာသဖြင့် ကောက်ပဲသီးနှံ စိုက်ပျိုးကြ၍ နွားများ စားသောက်လောက်အောင် အပင်ကလေးများဖြစ်ပြီးနောက် ထပ်၍ မိုဃ်းမရွာတော့ပဲ တခါတည်း ရပ်စဲသွားတော့သည်။ ကမ္ဘာပျက်စီးရန် အရင်းခံရွာသောမိုဃ်း ဖြစ်သည်။
ကျန်တမျိုးမှာ.. ရေဖျက်မည့်ကမ္ဘာ၌ ကမ္ဘာကိုဖျက်ဆီးရန် ရွာသောမိုဃ်း ဖြစ်သည်။ ထိုမိုဃ်းကား မိုယ်းရေရိုးရိုးမဟုတ်၊ ကျောက်တောင် ကျောက်ခဲပင် ဖြစ်သော်လည်း ထိလိုက်လျှင် ပျက်စီးသွားစေနိုင်သော ရေအထူးဖြစ်သည်။
(မီး ရေ လေတို့ဖြင့် ကမ္ဘာကြီးပျက်ပုံ အကျယ်ကို ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ဘာသာပြန် ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ အဘိညာဏ်ခဏ်းမှ ဖတ်ရှုမှတ်ယူကြပါကုန်။) ပြဆိုခဲ့ပြီးသည့် သံဝဋ္ဋကပ်စသော လေးမျိုးတို့သည် အချိန်ကာလ တူမျှကြကုန်၏၊ ဤလေးစုအနက် တစုတစု၏ ကာလရှည်လျားပုံကို နှစ်အရေအတွက်အားဖြင့် ပိုင်းခြား၍ မရေတွက်နိုင်။ ထို့ကြောင့် ဤကပ်လေးကပ်ကို အသင်္ချေယျကပ်ဟူ၍ ခေါ်၏။
ဤအသင်္ချေယျကပ် လေးကပ်ကိုပေါင်းမှ မဟာကပ် တကပ် (သို့မဟုတ် တကမ္ဘာ) ဖြစ်လာ၏။ မြန်မာတို့က “မဟာကပ္ပ”ဟူသော ပါဠိ၏ အဓိပ္ပါယ်ကို “ကမ္ဘာ”ဟူသော မြန်မာစကားဖြင့် သတ်မှတ်ခေါ်ဝေါ် သုံးစွဲကြ၏။ “အသင်္ချေယျကပ္ပ”ဟူသော စကားအရ၌ကား… ဝေါဟာရ သီးခြားမထားတော့ပဲ “အသင်္ချေယျကပ်”ဟူ၍သာ သဒ္ဒါနုသာရီ (ပါဠိပျက်စကား)ဖြင့် ခေါ်ဝေါ်သုံးစွဲကြ၏။
(၃) အန္တရကပ်စသည်
ထိုအသင်္ချေယျ လေးကပ်တို့တွင် ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီအသင်္ချေယျ ကပ်ဦးအစအခါ (တနည်း ကမ္ဘာဦးအခါ) လူတို့သည် အသက်အသင်္ချေ တည်နေကြရကုန်၏။ ကာလရှည်လျားလတ်သော် လောဘ ဒေါသစသော အကုသိုလ်တရားများ ဝင်ရောက်ဖျက်ဆီးသဖြင့် တဖြည်းဖြည်း နိမ့်ကျကာ အသက် ဆယ်နှစ်တမ်းတိုင်အောင် ဆုတ်ယုတ်လာ၏။ ဤသို့ ဆုတ်ယုတ်လာသော အချိန်ကာလကို ပါဠိလို ဟာယနကပ္ပ = မြန်မာလို ဆုတ်ကပ်ဟု ခေါ်၏။
တဖန် ဆယ်နှစ်တမ်းမှ မေတ္တာဗြဟ္မစိုရ် ကုသိုလ်တရားများ ဝင်ရောက်ချီးမြှောက်သဖြင့် သားစဉ်မြေးဆက် တဆတက် တဆတက် တိုးတက်ကာ အသက် အသင်္ချေယျတိုင်အောင် ရှည်သွားကြပြန်၏။ ဤသို့ ဆယ်နှစ်တမ်းမှ
(ကေ)
အသင်္ချေယျတမ်းတိုင်အောင် ရှည်မြင့်လာသော အချိန်ကာလကို ပါဠိလို ဝဍ္ဎနကပ္ပ = မြန်မာလို တက်ကပ်ဟု ခေါ်၏။ (ဤဆုတ်ကပ် တက်ကပ် နှစ်ရပ်အကြောင်းကို အကျယ်သိလိုမူကား ပိဋကမြန်မာပြန် ဒီဃနိကာယ် ၃-ပါထိကဝဂ် ၃-စက္ကဝတ္တိသုတ်၌ ကြည့်ရှုမှတ်ယူကြရာ၏။)
ဤသို့လျှင် လူတို့၏ အသက်တမ်းသည် ဆယ်နှစ်တမ်းနှင့် အသင်္ချေယျတမ်း ကုသိုလ်တရား ပွါးသောအခါ တက်၍ အကုသိုလ်တရား ဖိစီးသောအခါ ဆုတ်ယုတ်လျက် တက်ချီဆုတ်ချီ ဖြစ်၍နေ၏။ ဤသို့ အသက်တမ်း တက်ကပ်နှင့် ဆုတ်ကပ် တစုံကို အန္တရကပ် တကပ်ဟု ခေါ်၏။
အန္တရကပ် သုံးမျိုး
ကမ္ဘာဦးအခါမှာကား အသင်္ချေယျကပ်ကစ၍ ဆယ်နှစ်တမ်း ရောက်လျှင်ပင် ကပ်အပြောင်းအလဲဖြစ်ရ၏။ ဆုတ်ယုတ်၍လာရာ၌ လောဘအထူးလွှမ်းမိုး၍ ဆုတ်ယုတ်လာရခြင်းဖြစ်လျှင် အဆုံးသတ် ခုနစ်ရက်အတွင်းမှာ “ငတ်မွတ်ခြင်းဘေးကြီး” ကျရောက်၍ မကောင်းသူတွေမှန်သမျှ သေကျေပျက်စီးကြရ၏။ ထိုကပ်ကို ဒုဗ္ဘိက္ခန္တရကပ်ဟူ၍ ခေါ်၏။
ဆုတ်ယုတ်၍လာရာ၌ မောဟအထူးလွှမ်းမိုး၍ ဆုတ်ယုတ်လာရခြင်းဖြစ်လျှင် အဆုံးသတ် ခုနစ်ရက်အတွင်းမှာ “ရောဂါဆိုးဘေးကြီး” ကျရောက်၍ မကောင်းသူတွေမှန်သမျှ သေကျေပျက်စီးကြရ၏။ ထိုကပ်ကို ရောဂန္တရကပ်ဟူ၍ ခေါ်၏။
ဆုတ်ယုတ်၍လာရာ၌ ဒေါသအထူးလွှမ်းမိုး၍ ဆုတ်ယုတ်လာရခြင်းဖြစ်လျှင် အဆုံးသတ် ခုနစ်ရက်အတွင်းမှာ “အချင်းချင်း လက်နက်တို့ဖြင့် သတ်ဖြတ်၍” မကောင်းသူတွေမှန်သမျှ သေကျေပျက်စီးကြရ၏။ ထိုကပ်ကို သတ္ထန္တရကပ်ဟူ၍ ခေါ်၏။
ဤသို့ တက်ကပ် ဆုတ်ကပ် တစုံတစုံကို အန္တရကပ် တကပ်တကပ်ဟု ခေါ်ရ ခြင်းမှာ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ အသင်္ချေယျကပ်ကြီး အဆုံးသတ်တွင် မီး ရေ လေတို့ဖြင့် အလုံးစုံ မပျက်မီအတွင်း အသက်ဆယ်နှစ်တမ်းသို့ ရောက်တိုင်းရောက်တိုင်း
(ကဲ)
ငတ်မွတ်ခြင်းဘေး ရောဂါဘေး လက်နက်ဘေးတို့ဖြင့် မကောင်းသူတွေမှန်သမျှ သေကျေပျက်စီးကြသည်ကိုစွဲ၍ အကြီးအကျယ် မပျက်စီးမီ အကြားအကြား၌ဖြစ်သော ပျက်စီးပြောင်းလဲခြင်း အချိန်ကာလဟု ဆိုလိုသည်။
ဤအန္တရကပ်များ၏ အဆုံးသတ် ခုနစ်ရက်အတွင်း ကျရောက်သည့်ဘေးကို အစွဲ ပြုကာ… ရောဂန္တရကပ် သတ္ထန္တရကပ် ဒုဗ္ဘိက္ခန္တရကပ်ဟူသော အမည်များကို ဆယ်နှစ်တမ်းမတိုင်မီ ကာလအတွင်း (တကမ္ဘာလုံးအနှံ့မဟုတ်ပဲ) အချို့သော မြို့ရွာဒေသတို့၌ ကူးစက်တတ်သော ရောဂါဖြစ်ပွါးနေခဲ့လျှင် ထိုမြို့ရွာဒေသမှာ ရောဂန္တရကပ်တိုက်နေသည်ဟူ၍၎င်း..၊ စစ်မက်တိုက်ခိုက်ခြင်း ဖြစ်ပွါးနေခဲ့လျှင် ထိုမြို့ရွာဒေသမှာ သတ္ထန္တရကပ် တိုက်နေသည်ဟူ၍၎င်း...၊ ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးခြင်းဘေး ဆိုက်နေခဲ့လျှင် ထိုမြို့ရွာဒေသမှာ ဒုဗ္ဘိက္ခန္တရကပ် တိုက်နေသည်ဟူ၍၎င်း… ပြောဆိုလေ့ရှိကြ၏။ ထိုသို့ ပြောဆိုခြင်းမှာ အန္တရကပ်အစစ်၏ ဖြစ်ပျက်ပုံအခြေအနေနှင့် တူသည်ကို အစွဲပြုကာ တင်စား၍ပြောဆိုသော စကားမျှသာ ဖြစ်၏။ ဘုရားရှိခိုးဆုတောင်းများ၌ “အပါယ်လေးပါး ကပ်သုံးပါး”ဟု သုံးနှုန်းထားသော စကားမှာလည်း ဤတင်စားပြောဆိုရသေ၁ ကပ်ကိုသာ ဆိုလို၏။
ဤပြဆိုခဲ့သော တက်ကပ် ဆုတ်ကပ် အစုံဖြစ်သည့် အန္တရကပ်ပေါင်း ခြောက်ဆယ့်လေးကပ်ရှိလျှင် ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ အသင်္ချေယျကပ်တခု ကုန်ဆုံးတော့၏။ သံဝဋ္ဋအသင်္ချေယျကပ် သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီအသင်္ချေယျကပ် ဝိဝဋ္ဋအသင်္ချေယျကပ်တို့၌ကား… သတ္တဝါများ (လူ့ပြည် နတ်ပြည်၌) မရှိခြင်းကြောင့် တက်ကပ် ဆုတ်ကပ် အစုံတည်းဟူသော အန္တရကပ်တို့ဖြင့် မသတ်မှတ် မပိုင်းခြားရသော်လည်း ထိုအသင်္ချေယျကပ်ကြီး တခုတခုလျှင် အန္တရကပ် ခြောက်ဆယ့်လေးကပ်စီခန့်ပင် ကာလရှည်လျားသဖြင့် ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီအသင်္ချေယျကပ်နှင့် အချိန်ကာလ တူညီမျှကြသည်ဟု မှတ်ယူအပ်၏။
အာယုကပ်
အာယုကပ်ဟူသည် တည်နေရသော အသက်ကိုလိုက်၍ သတ်မှတ်အပ်သောကပ် ဖြစ်သည်။ (အာယု = အသက်) အသက်တရာတမ်းဖြစ်လျှင် အနှစ်တရာသည် အာယုကပ် တကပ်၊ တထောင်တမ်းဖြစ်လျှင် အနှစ်တထောင်သည် အာယုကပ် တကပ်ဖြစ်၏ဟု ဆိုလိုသည်။
မြတ်စွာဘုရားသည် အရှင်အာနန္ဒာအား “အာနန္ဒာ ငါဘုရားသည် ဣဒ္ဓိပါဒ်လေးပါးတို့ကို ပွါးများအပ်ပြီ၊ ငါဘုရားအလိုရှိလျှင် တကပ်လုံးသော်၎င်း အနည်းငယ်ပို၍သော်၎င်း တည်နေနိုင်သည်”ဟု မိန့်ကြားတော်မူရာ.... ကပ္ပအရမှာ အာယုကပ်ကို ယူရမည်၊ အာယုကပ်ဟူသည် ထိုထိုကာလ၌ လူတို့၏
(ကော)
အသက်တမ်းပမာဏပင် ဖြစ်သည်။ သို့ဖြစ်၍ ငါဘုရားအလိုရှိလျှင် အနှစ်တရာသော်၎င်း အနည်းငယ်ပို၍သော်၎င်း တည်နေနိုင်သည်ဟု ဟောတော်မူခြင်းဖြစ်ကြောင်း အဋ္ဌကနိပါတ် အင်္ဂုတ္တရအဋ္ဌကထာ၌ ဖွင့်ပြတော်မူသည်။
မဟာသီဝထေရ်ကမူကား.. ဘဒ္ဒကခေါ်သော မဟာကပ်ကို ယူရမည်ဟု ဆို၏။ (ထိုသို့ ဆိုတော်မူခြင်းမှာ ဘုရားအလောင်းတော်များ၏ နောက်ဆုံး ဘုရားဖြစ်သည့်ဘဝ ပဋိသန္ဓေကျိုးကို ဖြစ်စေသောကံသည် နှစ်ပေါင်းအသင်္ချေကြာအောင် အသက်ရှည်စေနိုင်သော အစွမ်းသတ္တိရှိ၏ဟု နှလုံးသွင်းတော်မူပြီးလျှင် မြတ်စွာဘုရားတို့၏ အာယုသင်္ခါရခေါ်သော ဇီဝိတသန္တာန် အဆက်ပြတ်မသွားအောင် ပြုပြင်စောင့်ထိန်းပေးနိုင်သည့် အာယုပါလက ဖလသမာပတ်တော်သည် ဇီဝိတ၏ ဘေးရန်တို့ကို ပယ်ရှားဟန့်တား ထားနိုင်ကြောင်း ပါဠိတော်၌ လာသောကြောင့် မိန့်ကြားခြင်း ဖြစ်သည်။) ထိုမထေရ်၏ဝါဒကို အဋ္ဌကထာဆရာတော်တို့က လက်မခံကြပေ။
ဝိနယ စူဠဝဂ္ဂပါဠိတော် သံဃဘေဒကက္ခန္ဓက၌ “သံဃာကို သင်းခွဲသောသူသည် ငရဲ၌ဖြစ်၍ တကပ်ပတ်လုံး ကျက်ရ၏”ဟု ဟောတော်မူသည်။ ထိုကပ်သည် အဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏ အာယုကပ်ပင်ဖြစ်ကြောင်း ၎င်းအဋ္ဌကထာ၌ ဖွင့်ဆိုသည်။ ထိုအဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏ အာယုကပ်သည် မဟာကပ်ကြီးကို အပုံရှစ်ဆယ်ပုံလျှင် တပုံစာကာလနှင့် ညီမျှသည်ဟူ၍ တေရသကဏ်ခေါ်သော ဝိနည်းဋီကာကြီး၌ ဖွင့်ပြသည်။ ထိုဋီကာကြီး၌ပင် အပုံရှစ်ဆယ်၏ တပုံစာကာလကို အန္တရကပ်ဟူ၍ အမှတ်အသားပြုအပ်ကြောင်း အထူးဖွင့်ပြလျက်ရှိသည်။ ဤဋီကာကြီး၌ အပုံရှစ်ဆယ်၏ တပုံစာကာလကို အန္တရကပ် (အဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏ အန္တရကပ်) ဟု ဖွင့်ပြသဖြင့် မဟာကပ်ကြီးတကပ်လျှင် အဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏ အရေအတွက်အားဖြင့် အန္တရကပ် ရှစ်ဆယ်ရှိ၏ဟု အဓိပ္ပါယ်ကျရောက်သည်။
ဤစကားအရ ရှင်းလင်းဖော်ပြရန် ရှိသည်မှာ… ဆိုအပ်ပြီးသောအတိုင်း မဟာကပ်တကပ်မှာ အသင်္ချေယျလေးကပ်၊ အသင်္ချေယျတကပ်မှာ အန္တရကပ်ပေါင်း ခြောက်ဆယ့်လေးကပ်စီ ရှိသည်ဖြစ်၍ မဟာကပ် တကပ်လျှင် လူတို့အရေအတွက်အားဖြင့် အန္တရကပ်ပေါင်း (၂၅၆) နှစ်ရာငါးဆယ့်ခြောက်ကပ် ရှိသည်ဟု သိမှတ်ရာ၏။
ထိုနှစ်ရာငါးဆယ့်ခြောက်ကပ်ကို ရှစ်ဆယ်ဖြင့်စားလျှင် သုံးကပ်နှင့် ငါးပုံ့တပုံ (၃၁/၅) စီရ၏။ သို့ဖြစ်၍ လူတို့၏ အန္တရကပ်ပေါင်း သုံးကပ်နှင့် ငါးပုံ့တပုံသည် အဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏ အန္တရကပ် တကပ်ဖြစ်၏။ (အဝီစိငရဲမှာ လူ့ပြည်၌ကဲ့သို့ တက်ကပ် ဆုတ်ကပ်ဟူ၍ မရှိ၊ အချိန်ရှိသမျှ ဒုက္ခဖိစီး ပျက်စီးဆင်းရဲ၍သာ
(ကော်)
နေရသဖြင့် လူ့ပြည်၌ကဲ့သို့ ဆုတ်ကပ်၏အဆုံးအဆုံး ဖြစ်ပွါးသော ကပ်ကြီးသုံးပါးဖြင့်လည်း ပိုင်းခြားရန် မလို။ ထိုအဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏ အာယုကပ်ဖြစ်သည့် မဟာကပ်ကြီး၏ အပုံရှစ်ဆယ်မှ တပုံစာကာလသည်ပင် အန္တရကပ် တကပ်မည်တော့သည်။ သို့ဖြစ်၍ အဝီစိအန္တရကပ် တကပ်လျှင် လူတို့၏အန္တရကပ် သုံးကပ်နှင့် ငါးပုံ့တပုံ ရှိ၏ဟု ဆိုလိုသည်။)
ဤနည်းအရ အသင်္ချေယျတကပ်၌ လူတို့၏ အရေအတွက်အားဖြင့် အန္တရကပ် ခြောက်ဆယ့်လေးကပ်၊ အဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏ အရေအတွက်အားဖြင့် အန္တရကပ် နှစ်ဆယ်ရှိ၏ဟု ဆိုနိုင်လေသည်။ သို့ဖြစ်သောကြောင့် အချို့ ပါဠိကျမ်းဂန်တို့မှာ အသင်္ချေယျတကပ်လျှင် အန္တရကပ် ခြောက်ဆယ့်လေးကပ် ရှိ၏။ အန္တရကပ် နှစ်ဆယ်ရှိ၏ဟူ၍လည်း ဆိုကြကြောင်း (ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မဟာဋီကာ၊ ဋီကာကျော် စသည်တို့၌) ဖွင့်ပြသောအရာမှာ… စင်စစ် ဝါဒကွဲသည်မဟုတ်၊ လူတို့၏ အရေအတွက်နှင့် အဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏ အရေအတွက်အားဖြင့် ရေတွက်ပုံနည်းချင်း ကွာခြားသောကြောင့်သာ (ခြောက်ဆယ်လေးနှင့် နှစ်ဆယ်) ကွာခြားနေသည်။ အချိန်ကာလချင်းမှာ အတူအမျှသာ ဖြစ်၏ဟု မှတ်ယူသင့်ပေ၏။
မှတ်ဖွယ်အထူးတရပ်မှာ... သမ္မောဟဝိနောဒနီမည်သော အဘိဓမ္မာဝိဘင်း အဋ္ဌကထာ ဉာဏဝိဘင်းအဖွင့်၌- “သံဃဘေဒက = (သံဃာကို သင်းခွဲသော) ကံသာလျှင် ကပ်ပတ်လုံး တည်စေနိုင်၏။ ကပ်တည်စ၌ဖြစ်စေ ကပ်အလယ်၌ဖြစ်စေ သံဃဘေဒကကံကိုပြု၍ အဝီစိငရဲသို့ ကျသွားလျှင် ကပ်ပျက်မှသာ လွတ်၏။ နက်ဖန် ကပ်ပျက်တော့မည်ဆိုလျှင် ယနေ့ သံဃာကိုသင်းခွဲ၍ ငရဲသို့ကျအံ့၊ တရက်သာခံရပြီး နက်ဖန်ပင် လွတ်မည်ဖြစ်၏၊ (သို့သော်) ဤသို့ပြုခြင်းကား မရှိနိုင်”ဟူ၍ ဖွင့်ပြ၏။
ဤစကားရပ်ကို အကြောင်းပြုကာ “သံဃဘေဒကကံသည် တကမ္ဘာလုံး ငရဲကျစေနိုင်၏၊ ကမ္ဘာပျက်မှသာလွတ်၏”ဟူ၍ ပြောဆိုမှတ်သားကြသူများလည်း ရှိသည်။ အမှန်မှာ… ထိုဝိဘင်း အဌကထာကြီး၌ ကပ္ပဋ္ဌိတိယော = (ကပ်ပတ်လုံး တည်စေနိုင်၏)ဟု သာမညသာ ဖွင့်ဆိုသည်၊ မဟာကပ္ပဋ္ဌိတိယော = (မဟာကပ်ပတ်လုံး တည်စေနိုင်၏)ဟု ဝိသေသ မဖွင့်ပြ။ ကပ္ပဋ္ဌိတိယော = (ကပ်ပတ်လုံး တည်စေနိုင်၏)ဟု ဖွင့်ခြင်းမှာလည်း “အာပါယိကော နေရယိကော၊ ကပ္ပဋ္ဌော သံဃဘေဒကော ၊ပ၊ သံဃံ သမဂ္ဂံ ဘိန္ဒိတွာ၊ ကပ္ပံ နိရယမှိ ပစ္စတိ”ဟူသော ဝိနယ စူဠဝဂ္ဂပါဠိတော်ကို အခြေခံထား၍ ဖွင့်ပြခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုစူဠဝဂ္ဂအဋ္ဌကထာ၌ ကပ္ပအရ အာယုကပ်ကိုသာ ယူရမည့်အကြောင်း အရှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသ အဋ္ဌကထာဆရာ ကိုယ်တိုင်ကပင် “ကပ္ပန္တိ အာယုကပ္ပံ”ဟု ဖွင့်ပြထားသောကြောင့်
(ကံ)
သံဃဘေဒကကံကြောင့် အဝီစိငရဲ၌ခံရသော ကပ်၏အရ အာယုကပ်ကိုသာ ယူရာ၏၊ မဟာကပ်ခေါ်သော ကမ္ဘာကြီးကို မယူရာ။ အဘိဓမ္မာ ကထာဝတ္ထု အဋ္ဌကထာ (၁၃)ဝဂ် ကပ္ပဋ္ဌကထာအဖွင့်၌ “အပါယိကော နေရယိကော” စသော ပါဠိကို မဟာကပ်၏ အပုံရှစ်ဆယ်ပုံလျှင် တပုံစာအချိန်ကာလ (အဝီစိငရဲဘုံသားတို့၏) အာယုကပ်ကို ရည်ညွှန်း၍ ဟောကြားကြောင်း ဖွင့်ပြထားသည်။
မဟာကပ်အပြား
ကမ္ဘာဟုခေါ်သော မဟာကပ်သည်… (၁) သုညကပ်= သုညကမ္ဘာ၊ (၂) အသုညကပ်= အသုညကမ္ဘာဟူ၍ နှစ်ပါး အပြားရှိပြန်၏။
ထိုတွင် မြတ်စွာဘုရားများ ပွင့်တော်မူရာမဟုတ်သော ကပ်ကမ္ဘာသည် သုညကပ် = သုညကမ္ဘာ မည်၏။ ဘုရားမှ ကင်းဆိတ်သော ကပ်ကမ္ဘာဟု ဆိုလိုသည်။
မြတ်စွာဘုရားများ ပွင့်တော်မူရာဖြစ်သော ကပ်ကမ္ဘာသည် အသုညကပ် = အသုညကမ္ဘာ မည်၏။ ဘုရားမှ မဆိတ်သော ကပ်ကမ္ဘာဟု ဆိုလိုသည်။
သုညကမ္ဘာ၌ မြတ်စွာဘုရားများသာ မပွင့်သည်။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနှင့် စကြာမင်းတို့ ဖြစ်ထွန်းပွင့်ပေါ်နိုင်ကြောင်းကို အပဒါန်ပါဠိတော် ပဌမဝဂ် ဥပါလိထေရသုတ် စသည်ကို ထောက်ဆ၍ သိရာ၏..။
မှန်၏... ဥပါလိထေရသုတ်နှင့် အဋ္ဌကထာတို့၌ “ဤကမ္ဘာမှ ပြန်၍ ရေတွက်လျှင် နှစ်ခုမြောက်သောကမ္ဘာ၌ အဉ္ဇသမင်း၏သားတော် ခတ္တိယမည်သော မင်းသားသည် ဥယျာဉ်မှအထွက်တွင် ဒေဝီလပစ္စေကဗုဒ္ဓါအား ပြစ်မှားကြောင်း” လာရှိသည်၊ ထိုကမ္ဘာ၌ မြတ်စွာဘုရားပွင့်သည်ဟု ကျမ်းဂန်အဆို မရှိ၊ အပဒါန် အဋ္ဌကထာ ဘဒ္ဒဇိထေရသုတ်အဖွင့်၌လည်း “မြတ်စွာဘုရားမှ ကင်းဆိတ်သော သုညကမ္ဘာကြီး၌ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ငါးရာတို့ကို လုပ်ကျွေးခဲ့ဘူးသည်”ဟူ၍ သုညကမ္ဘာတွင် ပစ္စေကဗုဒ္ဓါများပွင့်ကြောင်း လာရှိသည်။ အပဒါန်ပါဠိတော် ကုသုမာသနိယထေရသုတ်၌ “အခြားမဲ့ကမ္ဘာဝယ် ကုသုမာသနိယမထေရ်၏ အလောင်းသည် ဝရဒဿီစကြာမင်း ဖြစ်ခဲ့ဘူးသည်” ဟူ၍၎င်း၊ ထိုပါဠိတော် တိဏသန္ထရထေရသုတ်၌ “တိဏသန္ထရမထေရ်၏ အလောင်းသည် ဤကမ္ဘာမှ ပြန်၍ရေသော် နှစ်ခုမြောက်ကမ္ဘာ၌ မိဂသမ္မတစကြာမင်း ဖြစ်ခဲ့ဘူးသည်” ဟူ၍၎င်း- ဤသို့ စသည်ဖြင့် သုညကမ္ဘာတွင် စကြာမင်းများ ဖြစ်နိုင်ကြောင်း လာရှိသည်။
(ကား)
မြတ်စွာဘုရားများ ပွင့်တော်မူရာ အသုညကပ် = အသုညကမ္ဘာသည်လည်း (က) သာရကမ္ဘာ (ခ) မဏ္ဍကမ္ဘာ၊ (ဂ) ဝရကမ္ဘာ၊ (ဃ) သာရမဏ္ဍကမ္ဘာ၊ (င) ဘဒ္ဒကမ္ဘာဟူ၍ ငါးပါး အပြားရှိပြန်သည်။ ထိုတွင်-
(က) ဘုရားတဆူသာပွင့်လျှင် သာရကမ္ဘာမည်၏။
(ခ) နှစ်ဆူပွင့်လျှင် မဏ္ဍကမ္ဘာမည်၏၊
(ဂ) သုံးဆူပွင့်လျှင် ဝရကမ္ဘာမည်၏၊
(ဃ) လေးဆူပွင့်လျှင် သာရမဏ္ဍကမ္ဘာမည်၏၊
(င) ငါးဆူပွင့်လျှင် ဘဒ္ဒကမ္ဘာမည်၏။
တဆူ သာရ၊ နှစ် မဏ္ဍ၊ ၀ရ သုံးဆူသာ၊
သာရမဏ္ဍ လေးဆူပြ၊ ပဉ္စ ဘဒ္ဒကာ၊
တဆူသော်မှ၊ မပွင့်က၊ သုညကပ်ကမ္ဘာ၊ (နှုတ်ရဆောင်)
သုမေဓာဗြာဟ္မဏအခဏ်း၌လာသော လွန်ခဲ့ပြီး လေးအသင်္ချေနှင့် တသိန်းမြောက် ကမ္ဘာသည် ဘုရားလေးဆူတို့ ပွင့်တော်မူရာ သာရမဏ္ဍကမ္ဘာ ဖြစ်သည်။ ဘုရားလေးဆူတို့အနက် တဏှင်္ကရာ, မေဓင်္ကရာ, သရဏင်္ကရာ- ဘုရားသုံးဆူတို့ပွင့်ပြီး နောက်ဖြစ်သော အချိန်ကာလမှာ အမရဝတီပြည် ဖြစ်ပေါ်ထွန်းကားသည်ဟု မှတ်အပ်၏။
အမရဝတီခေါ်ကြောင်း
အမရ= နတ် (မသေနိုင်သောလူမျိုး)၊ ဝတီ= ရှိသည်၊ နတ်များရှိသော နေပြည်တော်ကြီးဟု ဆိုလိုသည်။ ဤသို့ အမည်မှည့်ရခြင်းမှာ..
ဝိနယ မဟာဝဂ္ဂ ဘေသဇ္ဇခန္ဓက စသည်တို့၌- ပါဋလိပုတ်ပြည် တည်ထောင်မည်ဟု သုနိဓပုဏ္ဏား ဝဿကာရပုဏ္ဏားတို့ စီမံကြသည်နှင့်တပြိုင်နက် နတ်များက ရှေးဦးစွာလာ၍ နေရာသတ်မှတ် ယူငင်ကြကြောင်း…၊ တန်းခိုးကြီးသောနတ်များ သတ်မှတ် ယူငင်ထားသော နေရာရပ်ကွက်တို့မှာ ဘုန်းကံကြီးမားသော မင်း အမတ် သူဌေး သူကြွယ်တို့ နေထိုင်ရာရပ်ကွက် ဖြစ်လာကြောင်း...၊ ဘုန်းတန်းခိုး အလတ်စားရှိသောနတ်တို့ သတ်မှတ် ယူငင်ထားသော နေရာရပ်ကွက်တို့မှာ ဘုန်းကံ အလတ်စားရှိသောလူတို့ နေထိုင်ရာရပ်ကွက် ဖြစ်လာကြောင်း...၊ ဘုန်းတန်းခိုးသေးငယ်သော နတ်တို့ သတ်မှတ် ယူငင်ထားသော နေရာရပ်ကွက်တို့မှာ ဘုန်းကံသေးငယ်သော လူတို့ နေထိုင်ရာရပ်ကွက် ဖြစ်လာကြောင်း...များကို ဟောကြားတော်မူသည်။
(ခ)
ဤစကားရပ်ကို ထောက်၍ အကြီးအကျယ်ဆုံးသော မင်းနေပြည် တည်မည့်နေရာမှာ နတ်အများပင် အကြီးအကျယ်လာ၍ နေရာသတ်မှတ် ယူငင်ကြပေမည်။ ဤသို့ နေရာသတ်မှတ် ယူငင်စောင့်ရှောက် နေထိုင်လာကြသော နတ်အများ တည်ရှိကြောင်းကို သိသာစေရန် “အမရဝတီ”ဟူသော အမည်ကို မှည့်ခေါ်ခြင်းဖြစ်သည်။
(ဝတီ)ဟူသော ပါဠိ (ရှိသည်)ဟူသော မြန်မာစကားတို့ဖြင့် များစွာရှိကြောင်းကို ဖော်ပြသည်။ လောက၌ ဥစ္စာအနည်းငယ်မျှ ရှိသောသူကို ဥစ္စာရှိသူ (ဓနရှင်)ဟူ၍ ခေါ်ဝေါ်ရိုးမရှိ၊ သူတပါးတို့ထက် လွန်ကဲပိုမို၍ ဥစ္စာရှိသောသူကိုသာ ဥစ္စာရှိသူ (ဓနရှင်)ဟု ခေါ်ဆိုရိုးရှိသည်။ သို့ဖြစ်၍ ထိုမြို့တော်ကြီးမှာ ကြီးကျယ်သော မင်းနေပြည်ကြီး ဖြစ်သည့်အတိုင်း တန်းခိုးကြီးသော နတ်အများပင် လာရောက် စောင့်ရှောက် နေထိုင်ရာ မြို့တော်ကြီးဖြစ်ကြောင်းကို အမရဝတီဟူသော အမည်က သိစေအပ်ပေသည်။
အသံဆယ်ပါး
အသံဆယ်ပါးအရ ဗုဒ္ဓဝင်ပါဠိတော်မှာ အသံဆယ်ပါးလုံး အစုံအလင်မပြ၊ ခြောက်ပါးမျှသာ ထုတ်ပြသည်။ ဒီဃနိကာယ မဟာဝဂ္ဂ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ်နှင့် ဗုဒ္ဓဝင်အဋ္ဌကထာတို့မှာကား ဆယ်ပါးလုံးကိုပင် စီစဉ်၍ပြ၏။ ထိုသို့ ပြဆိုရာတွင် သမ္မနှင့် တာဠကို အသံတမျိုးစီ ခွဲထားသည့်အတွက် တာဠအသံတွင်ပင် တဆယ်ပြည့်၍နေသည်၊ စားလှည့်ပါ သောက်လှည့်ပါ စသည်ဖြင့် ဖိတ်ကြားခြင်း နိမန္တနအသံသည် တဆယ့်တခုမြောက် ဖြစ်၍နေသည်။
မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ် ပါဠိတော် ဗုဒ္ဓဝင်အဋ္ဌကထာ ပါဌဇာတ်အဋ္ဌကထာ မူလဋီကာတို့၌ ဖိတ်ကြားသံသည် ဆယ်ခုမြောက် အသံဖြစ်ကြောင်း ဟောကြား ဖွင့်ပြအပ်သည့်အတိုင်း သမ္မနှင့်တာဠအရ ခွက်ခွင်းသံ ကြေးနင်းသံဟူ၍ အသံတမျိုးစီခွဲ၍ မယူဘဲ စည်းဝါးသံဟူ၍ တမျိုးတည်းယူလိုက်လျှင် ဖိတ်ကြားခြင်း နိမန္တနအသံသည် ဆယ်ခုမြောက်အသံ ဖြစ်လာ၍ ဖော်ပြပါ ပါဠိအဋ္ဌကထာ ဋီကာတို့အဆိုနှင့် ညီညွတ်ပေမည်။
မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ် အဋ္ဌကထာ၌လည်း- “သမ္မသဒ္ဒေါတိ ကံသတာဠသဒ္ဒေါ”ဟူ၍ သမ္မနှင့် တာဠ အရတူ ဖွင့်ပြသည်။ အဘိဓာန်ဋီကာ၌- “သမ္မဉ္စ တံ တာဠဉ္စာတိ သမ္မတာဠံ”ဟူ၍ အရတူပင် ဖွင့်ပြသည်။ ဤသို့ အဋ္ဌကထာ ဋီကာတို့၌ သမ္မတာဠကို တမျိုးတည်းအနေ ဖွင့်ပြသည်ကို ထောက်၍၎င်း၊ ဖိတ်ကြားခြင်း နိမန္တနအသံသည် ပါဠိတော်လာအတိုင်း ဆယ်ခုမြောက်အသံ ဖြစ်လို၍၎င်း “သမ္မ = ခွက်ခွင်း၊ တာဠ = ကြေးနင်း”ဟူ၍ အသီးအသီး ပြန်ဆိုလိုက ပြန်ဆိုနိုင်သော်လည်း မပြန်ဆိုပဲ သဘောနှစ်မျိုးလုံး ပါဝင်စေရန် “စည်းဝါးသံ”ဟူ၍
(ခါ)
ဖော်ပြခဲ့ပေသည်။ (သမ္မ= ခွက်ခွင်းဟု ပြန်ဆိုရာ၌ ခွက်ခွင်းဟူသည် လင်းကွင်းပင် ဖြစ်သည်ဟု မှတ်ယူတတ်ကြ၏။ အမှန်မှာ သစ်သားချပ် (သို့မဟုတ်- ဝါး)ကို ခွက်ခွင်းခေါ်သည်ဟု မှတ်ယူအပ်၏။ အဘယာရာမဆရာတော်မူ အဘိဓာန်နိသျနှင့် မြတောင်ဆရာတော်၏ ပညတ်နက်ကျမ်းတို့၌ ကြည့်ရာ၏။)
ဇာတ်အဋ္ဌကထာ နိဒါန်း၌ အသံဆယ်ပါးအရကို- ဆင်သံ၊ မြင်းသံ၊ ရထားသံ၊ စည်ကြီးသံ၊ မုရိုးစည်သံ၊ စောင်းသံ၊ ခွက်ခွင်းသံ၊ ကြေးနင်းသံ၊ ခရုသင်းသံ၊ ထမင်းအဖျော်တို့ဖြင့် ဖိတ်ကြားသံဟူ၍ အသံဆယ်ပါး အတိအကျ ဖော်ပြထား၏။ သီဟိုဠ်မူ ဇာတ်အဋ္ဌကထာ နိဒါန်း၌ကား ခရုသင်းသံမပါပဲ သီချင်းသံဖြင့် ဆယ်ပါးပင် ပြဆို၏။ ဤသို့ မြန်မာ သီဟိုဠ်မူ ကွဲပြားကြရာဝယ် ဗုဒ္ဓဝင်ပါဠိတော်ရင်း၌ပင် ခရုသင်းကို တိုက်ရိုက် သရုပ်ထုတ်၍ ဟောထားသောကြောင့် အသံဆယ်ပါးအရာ၌ “ခရုသင်းကို ချန်ထားရန် မထိုက်ရကား မြန်မာမူအတိုင်းသာ အတည်ပြုသင့်ပေ၏။ သီဟိုဠ်မူပါ သီချင်းသံကိုကား စောင်းသံ၌ ထည့်သွင်း၍ ယူမည်ဆိုက ယူနိုင်ပေသည်။ သီးခြားဖော်ပြရန် မလိုပေ။