ဝိနည်းပဒေသာသင်တန်း/သပိတ်နှင့် စပ်သော နိဿဂ္ဂိများ
ပတ္တသိက္ခာပုဒ်
အဓိဋ္ဌာန် ဝိကပ္ပနာလောက်သော ကိုယ်ပိုင်မြေသပိတ် သံသပိတ်ကို အဓိဋ္ဌာန်မတင် ဝိကပ္ပနာမပြုဘဲ ဆယ်ရက်ထက် ပိုလွန်၍ မထားရ၊ ထားလျှင် ပတ္တနိဿဂ္ဂိပါစိတ်အာပတ် သင့်၏၊
ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပုဒ်
မိမိ၌ ငါးဖွဲ့ပြည့်အောင် မအက်ကွဲ မပေါက်သေးသော သပိတ်ရှိနေလျက် ဆွေမျိုးမတော် မဖိတ်ကြားထားသော သူတို့ထံမှ သပိတ်သစ်ကို မတောင်းရ၊ တောင်း၍ရလျှင် ဦနပဉ္စဗန္ဓန နိဿဂ္ဂိပါစိတ်အာပတ်သင့်၏၊
အဓိဋ္ဌာန်, ဝိကပ္ပနာလောက်သော သပိတ်
အရွယ်ပမာဏနှင့် အဆင်းအရောင်မည်းမှောင်၍ လုံလောက်သော မြေသပိတ် သံသပိတ် နှစ်မျိုးသာ သပိတ်အစစ်ဖြစ်၍ အဓိဋ္ဌာန် ဝိကပ္ပနာ လောက်သည်။ ထိုနှစ်မျိုးတွင် မြေသပိတ်ဖြစ်လျှင် (၂)ကြိမ်, သံသပိတ် ဖြစ်လျှင် (၅)ကြိမ် မီးဖုတ်ရမည်ဟု အဋ္ဌကထာ၌ ဆို၏၊ သပိတ် (၉)လုံးတွင် ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌ အကြီးဆုံးသပိတ်နှင့် ဩမကောမက အငယ်ဆုံးသပိတ် (၂)လုံးတို့ကို ပယ်၍ ကျန်(၇)လုံးတို့သည် အဓိဋ္ဌာန် ဝိကပ္ပနာပြုရန် သပိတ်အရာဝင်များဟု မှတ်ပါ။
သပိတ် (၉) လုံး
ဥက္ကဋ္ဌသပိတ်, မဇ္ဈိမသပိတ်, ဩမကသပိတ်ဟု မူလသပိတ် (၃)မျိုး ပြား၏၊ ထိုတွင် ဥက္ကဋ္ဌ၌လည်း ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌ (ဥက္ကဋ္ဌထက် ကြီးသော)သပိတ်၊ ဥက္ကဋ္ဌသပိတ်၊ ဥက္ကဋ္ဌောမက (ဥက္ကဋ္ဌအောက် ငယ်သော) သပိတ် - အားဖြင့် (၃)လုံး ပြားပြန်၏၊ ဩမကသပိတ်၌လည်း ဩမကဥက္ကဋ္ဌ, ဩမက, ဩမကောမကဟု (၃)လုံး ပြား၏၊ ဤသို့ သပိတ် (၉)လုံး ပြားသည်။
ဩမကသပိတ်
ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ စတုဘာဂံ ခါဒနံ တဒုပိယံ ဗျဉ္ဇနံ ဂဏှာတိ။
ဩမကော နာမ ပတ္တော = ဩမက သပိတ်မည်သည်။ ပတ္ထောဒနံ = ဆန်တစ်စလယ်ချက် ထက်ဝက်တက်သော ထမင်းကိုလည်းကောင်း။ စတုဘာဂံ = လေးဖို့တစ်ဖို့ ဖြစ်သော။ ခါဒနံ = မကျဲမပြစ် လက်ကော်၍ဖြစ်သော ပဲဟင်းကိုလည်းကောင်း။ တဒုပိယံ = ထိုထမင်းနှင့် အလုတ်တိုင်း ပါလောက်အောင် သင့်တော်သော။ ဗျဉ္ဇနံ = အမဲသား, ငါး တစ်ပါးပါးသော ဟင်းလျာကိုလည်းကောင်း။ ဂဏှာတိ = ယူနိုင်၏၊ (ဝါ) ဆံ့၏၊
ဆန်တစ်စလယ်ကို ချက်လျှင် ဆန်ထက် ထမင်းက နှစ်ဆပွားသောကြောင့် ထမင်းနှစ်စလယ် (တစ်ခွက်) ဖြစ်၏၊ ထို၏ လေးဖို့တစ်ဖို့ ပဲဟင်းက တစ်လမယ်၊ ဟင်းလျာ လက်သုတ် အမဲ သားငါးက တစ်လမယ် ထည့်ရမည်ဖြစ်သောကြောင့် ချက်ပြီးထမင်းဟင်းအစုံ သုံးစလယ်ဆံ့သော သပိတ်သည် ဩမကသပိတ်မည်၏၊
ထိုသုံးစလယ်ကို သပိတ်ထဲသို့ ထည့်သောအခါ ဟောက်နေလျှင် ဩမကသပိတ်ထက် အနည်းငယ်ကြီးသော ဩမကုက္ကဋ္ဌသပိတ်တည်း။ သုံးစလယ် ထည့်သောအခါ သပိတ်အပေါ် မောက်တက်လာလျှင် ဩမကအောက် ငယ်သော ဩမကောမကသပိတ်မည်၏၊ မြတ်စွာဘုရားရှင်သည် တစ်ယောက်စာ ကောင်းကောင်းဆံ့သည့် ဩမကသပိတ်ကို ခွင့်ပြုတော်မူသော ကြောင့် ဤအငယ်ဆုံး နောက်ဆုံး ဩမကောမကသပိတ်သည် သပိတ်အရာ မဝင်၊ အဓိဋ္ဌာန် ဝိကပ္ပနာ ပြုစရာ မဟုတ်၊ သာမန်စားခွက်အဖြစ်ဖြင့်သာ အသုံးပြုရမည်။
မဇ္ဈိမသပိတ်
ဩမကသပိတ်ထက် နှစ်ဆဝင်သော မဇ္ဈိမသပိတ်သည် ဆန်တစ်ခွက် (လေးဗူး)ကို ချက်ရသော ထမင်းတစ်ပြည် ပဲဟင်းတစ်စလယ် ဟင်းလျာ တစ်စလယ် ပေါင်း တစ်ပြည်တစ်ခွက် (သုံးခွက်) ဝင်၏၊ ထို တစ်ပြည်တစ်ခွက် (သုံးခွက်)သပိတ်ထဲ ထည့်သောအခါ ဟောက်နေလျှင် မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌ, မောက်နေလျှင် မဇ္ဈိမောမကသပိတ်ဖြစ်သည်
ဥက္ကဋ္ဌသပိတ်
မဇ္ဈိမသပိတ်ထက် နှစ်ဆဝင်သော ဥက္ကဋ္ဌသပိတ်သည် ဆန်တစ်ပြည်ကို ချက်ရသော ထမင်းနှစ်ပြည် ပဲဟင်းတစ်ခွက်သား (လေးဗူး)၊ ဟင်းလျာတစ်ခွက်သား (လေးဗူး)၊ ပေါင်း သုံးပြည်ဆန့်သော သပိတ်တည်း။ ထိုသုံးပြည် ထည့်သောအခါ ဟောက်နေလျှင် ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌသပိတ်၊ မောက်နေလျှင် ဥက္ကဋ္ဌောမကသပိတ် ဖြစ်သည်။ မြတ်စွာဘုရားရှင်က ဥက္ကဋ္ဌသပိတ်ထိသာ ခွင့်ပြုသောကြောင့် ဥက္ကဋ္ဌသပိတ်ထက်ကြီးသော ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌသပိတ်သည်လည်း သပိတ်အရာ မဝင်၊ အဓိဋ္ဌာန် ဝိကပ္ပနာ မပြုရ။ စားခွက်သာမန် အဖြစ်ဖြင့်သာ သုံးစွဲအပ်သည်။
(ဆောင်) သုံးပြည် သုံးခွက်၊ သုံးစလယ်တွက်၊ ဆွမ်းကျက်ဟင်းစုံခတ်၊ ဥက္ကဋ္ဌ, မဇ္ဈိမ, ဩမက, ဝင်ကြ စဉ်တိုင်းမှတ်။
သပိတ်အဓိဋ္ဌာန်တင်ပုံ
“ဣမံ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌာမိ”ဟု ဆို၍ သပိတ်ကို အဓိဋ္ဌာန်တင်။ ဣမံ = ဤ ခွက်ကို။ ပတ္တံ = သပိတ်ဟူ၍။ အဓိဋ္ဌာမိ = စိတ်၌မြဲစွာ ဆောက်တည်ပါ၏၊ အဝေးမှာရှိလျှင်“ဧတံ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌာမိ”ဟု ဆို။ တစ်လုံးသာ အဓိဋ္ဌာန်တင်ထား ကောင်း၏၊ အခြားသပိတ်များရှိသေးလျှင် ဝိကပ္ပနာချည်း ပြုထားရမည်။ အဓိဋ္ဌာန်မတင်ဘဲ သပိတ်အားလုံးကိုပင် (သင်္ကန်းကဲ့သို့) ဝိကပ္ပနာချည်းလည်း ပြုထားနိုင်၏၊
ပစ္စုဒ္ဓိုရ်ပြုပုံ
သပိတ်ဟောင်းကို အဓိဋ္ဌာန်တင်၍ ဆောင်ထားသော ရဟန်းသည် သပိတ်သစ်ရသဖြင့် ထိုအသစ်ကို အဓိဋ္ဌာန်တင်လိုလျှင် အဓိဋ္ဌာန်တင်၍ တစ်လုံးသာ ထားကောင်းသောကြောင့် သပိတ်အဟောင်းကို ပစ္စုဒ္ဓိုရ် ပြုရမည်။ “ဣမံ ပတ္တံ ပစ္စုဒ္ဓရာမိ”ဟု ဆို။ ဣမံ = ဤခွက်ကို။ ပတ္တံ = သပိတ်ကို။ (ဝါ) သပိတ်အဖြစ်မှ။ ပစ္စုဒ္ဓရာမိ = ရုပ်သိမ်းပါ၏၊ ဤသို့ ပစ္စုဒ္ဓိုရ်ပြုပြီးသော သပိတ်ကိုလည်း ဆယ်ရက်အတွင်းမှာပင် ဝိကပ္ပနာပြုထားရမည်။
နိဿဂ္ဂိသပိတ် စွန့်ပုံ
အဓိဋ္ဌာန်မတင် ဝိကပ္ပနာလည်းမပြုဘဲ ဆယ်ရက်လွန်သွားလျှင် နိဿဂ္ဂိသင်္ကန်းကို စွန့်သည့်အတိုင်း စွန့်ရမည်။ ပုလ္လိင်ဖြစ်၍ -- အယံ မေ ဘန္တေ ပတ္တော ဒသဟာတိက္ကန္တော နိဿဂ္ဂိယော၊ ဣမာဟံ အာယသ္မတော နိဿဇ္ဇာမိ ဟု ဆိုရုံသာ။ ဒေသနာပြောပြီးနောက် ထိုသပိတ်ကို လက်ခံသူက (သင်္ကန်းကဲ့သို့) ပြန်ပေး၍ ရသောအခါ အဓိဋ္ဌာန်သော်လည်းတင် သို့မဟုတ် ဝိကပ္ပနာသော်လည်း ပြုရမည်။
ဦနပဉ္စဗန္ဓနသပိတ်စွန့်ပုံ အစီအစဉ်
သပိတ်အဟောင်းက ငါးဖွဲ့မပြည့်သေးဘဲ သပိတ်အသစ်ကို တောင်းလျှင် ထိုသပိတ်ကို ရဟန်းပရိသတ်အလယ်မှာ စွန့်ရမည်။ (ရဟန်းများကလည်း ကိုယ်စီကိုယ်င မိမိသုံးနေကျ သပိတ်ကိုယူ၍ လာကြရန် စည်းဝေးကြရမည်။)
သံဃာအစည်းအဝေးမှာ ပြောပုံ
ထိုစွန့်အပ်သော သပိတ်ကို ပတ္တဂ္ဂါဟသမ္မုတိရသော ရဟန်းက ၎င်းသပိတ်ကို ယူ၍ သပိတ်၏ ကောင်းကြောင်းဂုဏ်ကျေးဇူးကို ပြောပြီး “အရှင်ဘုရား ...ဤသပိတ်ကို ယူတော်မူပါ”ဟု အကြီးဆုံး မထေရ်ကြီးကို လျှောက်ရမည်။ မထေရ်ကြီးက ထိုသပိတ်ကို မနှစ်သက်၍ဖြစ်စေ, အပိစ္ဆဂုဏ်ရှိ၍ဖြစ်စေ မယူမူ အပ်၏၊ ထိုသပိတ်စွန့်ရဟန်းအား သနား၍ မယူမူ ဒုက္ကဋ်၊ အကယ်၍ မထေရ်ကြီးက ယူအံ့၊ မထေရ်ကြီး၏ သပိတ်ကို သမ္မုတိ ရသော ရဟန်းက ယူ၍ သပိတ်၏ ဂုဏ်ကျေးဇူးကို ပြော၍ ဒုတိယမထေရ်အား ယူရန် လျှောက်ထားရမည်။ ဤနည်းအတိုင်း နောက်ဆုံးသပိတ်ကို ရဟန်းငယ်ကလေးတိုင်အောင် ယူရန် ပြောကြားရမည်။
အငယ်ဆုံး ရဟန်းကလေးက ယူ၍ ကြွင်းကျန်သော သပိတ်ကား ပတ္တပရိယန္တ =အဆုံးစွန်သောသပိတ် မည်၏၊ ထိုအဆုံးစွန်သော သပိတ်ကို ပတ္တဂ္ဂါဟသမ္မုတိရသော ရဟန်းကပင် ထိုသပိတ်သစ်ကို အလှူခံသော ရဟန်း အား “ငါ့ရှင်ရဟန်း ..ဤသပိတ်ကို ကွဲသည့်တိုင်အောင် ကိုင်ဆောင်ရမည်”ဟု ဆို၍ ပေးရမည်။
သပိတ်တောင်းမိသော ရဟန်းသည် ထိုရသော အယုတ်ဆုံးသပိတ်ကို တောင်း၍ရသော သပိတ်ကဲ့သို့ ရိုရိုသေသေ ကိုင်ရမည်။ အကယ်၍ ထို သပိတ်ကို စက်ဆုပ်၍ အရပ်တစ်ပါးသို့ ပစ်လိုက်အံ့, မရိုမသေ ကိုင်အံ့, သူတစ်ပါးအား စွန့်အံ့ ဒုက္ကဋ်အာပတ်သင့်၏၊
ကျင့်ဝတ်
ဤသံဃာ့အလယ်၌ စွန့်ခြင်း, မထေရ်ကြီးမှစ၍ ယူစေခြင်း, အယုတ်ဆုံး သပိတ်ကို ထိုရဟန်းအား ပေးခြင်း, ကွဲသည့်တိုင်အောင် ကိုင်စေခြင်းတို့ကား ငါးဖွဲ့မပြည့်မီ သပိတ်ကို တောင်းမိရာ၌ ကျင့်ဝတ်ဖြစ်သည်ဟု သိပါ။
ဗန္ဓန အရ ဖွဲ့တုပ်ခြင်းဟူသည် ..
ဖွဲ့တုပ်ခြင်းဟူသည် ကွဲအက်နေသော သပိတ်အရေး၏ ဝဲဘက်ယာဘက်ကို စူးဖြင့် ဖောက်၍ ကြိုးဖြင့် ဖွဲ့တုပ်ရခြင်းတည်း။ နှုတ်ခမ်းမှ အောက် လက်လေးသစ်လောက် အက်ကြောင်းရှိလျှင် (လက်နှစ်သစ် တစ်ဖွဲ့ကိန်းဖြင့်) နှစ်ဖွဲ့တုပ်၊ လက်ခြောက်သစ် ရှည်လျှင် သုံးဖွဲ့တုပ်၊ လက်ရှစ်သစ်ရှည်လျှင် လေးဖွဲ့တုပ်၊ အက်ကြောင်းက တစ်နေရာတည်း မဟုတ်ဘဲ (၃)နေရာ ရှိလျှင်လည်း နေရာအလိုက် နှစ်ဖွဲ့, သုံးဖွဲ့, လေးဖွဲ့ ဖွဲ့တုပ်နိုင်သည်။ ထိုသို့ လေးဖွဲ့ ဖွဲ့တုပ်ပြီးနောက် နှစ်လက်မလောက် အရေးအကြောင်း ရှိနေလျှင်ငါးခုမြောက် အဖွဲ့ကို ဖွဲ့တုပ်သည်ဖြစ်စေ, မတုပ်သည်ဖြစ်စေ အဓိဋ္ဌာန် ဝိကပ္ပနာလောက်သော သပိတ် မဟုတ်တော့ပြီ။ ပထမ အက်ကွဲကတည်းက ငါးဖွဲ့ ဖွဲ့လောက်အောင် ရှည်ရှည် (သို့မဟုတ်) ငါးနေရာ အက်ကြောင်း ထင်နေလျှင် လုံးလုံး မဖွဲ့တုပ်စေကာမူ သပိတ်အရာ မဝင်တော့ပြီ။ ဤကား မြေသပိတ်အတွက် တည်း။
အကယ်၍ သံသပိတ်၌ အက်ကြောင်းမရှိ, အပေါက်သာရှိလျှင် ထို အပေါက်ကို သံမှိုဖြင့်ဖြစ်စေ, စို့ရိုက်၍ဖြစ်စေ, သံပြားအဝိုင်းကလေးဖြင့် ဖြစ်စေ ဖာထေးရမည်။ ထိုသို့ဖာထေး၍ ညက်ညောသဖြင့် အာမိသ မကပ်ငြိနိုင်လျှင် သပိတ်အရာ ဝင်ပါသေးသည်။ အပေါက်က ကြီးနေသောကြောင့် ဖြစ်စေ, များသောကြောင့်ဖြစ်စေ ဖာထေး၍ မညက်ညောလျှင် သပိတ်အရာ မဝင်တော့ပြီ။
မြေသပိတ်၌ ငါးဖွဲ့၊ သံသပိတ်၌ ဖာထေး၍ မပြေပြစ်တော့အံ့၊ အာမိသ ကပ်ငြိအံ့၊ မအပ်သော သပိတ် ဖြစ်၏၊ အဓိဋ္ဌာန် မလောက်တော့ပြီ၊ တစ်ပါး သော သပိတ်ကို တောင်းကောင်းပြီ၊ သပိတ်ဟူသော ရေတွက်ခြင်းသို့ရောက် သော သံသပိတ်၊ ငါးဖွဲ့အောက် ယုတ်သော (ငါးဖွဲ့မပြည့်သော) မြေသပိတ် ရှိနေပါလျက် သပိတ်သစ်ကို အညာတက, အပဝါရိတထံ တောင်းအံ့ ဒုက္ကဋ်၊ ရသော် နိဿဂ္ဂိထိုက်၏၊
အာပတ်တစ်ရာ သင့်ပုံ
အဖွဲ့အတုပ် မရှိဘဲလျက် အပဗန္ဓနသပိတ်, ဧကဗန္ဓနသပိတ်, ဒွိဗန္ဓန, တိဗန္ဓန, စတုဗန္ဓန, အဗန္ဓနောကာသ, ဧကဗန္ဓနောကာသ, ဒွိဗန္ဓနောကာသ, တိဗန္ဓနောကာသ, စတုဗန္ဓနောကာသ ဤသို့ အဗန္ဓန အဖွဲ့အတုပ်မရှိသေးဘဲလျက် သပိတ် (၁၀)မျိုး၊ တစ်မျိုးကို တောင်းလျှင် အာပတ် (၁၀)ချက်စီ သင့်နိုင်၍ (၁၀x၁၀ = ၁၀၀) အာပတ် (၁၀၀) သင့်နိုင်သည်ဟု သိပါလေ။
နိဿဂ္ဂိသပိတ် စွန့်ပုံ
“အယံ မေ ဘန္တေ ပတ္တော ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန စေတာပိတော နိဿဂ္ဂိယော၊ ဣမာဟံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇာမိ။”
“အရှင်ဘုရားတို့ ... တပည့်တော်သည် ယုတ်သော ငါးဖွဲ့ရှိသော သပိတ်ဖြင့် ဤသပိတ်ကို တောင်းအပ်မိသည်ဖြစ်၍ နိဿဂ္ဂိထိုက်နေပါ၏၊ (စွန့်ထိုက်နေပါ၏၊) တပည့်တော်သည် ဤသပိတ်ကို သံဃာအား စွန့်ပါ၏”ဟု ဆို၍ သံဃာအစည်းအဝေး၌ စွန့်ပြီး စီစဉ်ပါလေ။
အင်္ဂါလေးပါး -
၁။ အဓိဋ္ဌာန်လောက်သော သပိတ်ဖြစ်ခြင်း၊
၂။ မိမိဖို့ ဖြစ်ခြင်း၊
၃။ မဖိတ်ဖူးသူထံ တောင်းခြင်း၊
၄။ တောင်း၍ရခြင်း - ဟူ၍ အင်္ဂါလေးပါးတို့တည်း။
(ဆောင်) ဓိဋ္ဌာန်လောက်ငဲ့၊ သပိတ်ကဲ့လျှင်၊ ငါးဖွဲ့မပြည့်၁ မိမိဖို့ဟု ရည်ရွယ်ပြုသား၂ မဖိတ်သူ့ထံ၊ တောင်းခံမိလျှင်း၃ ရရှိခြင်းဟု၄ ကြောင်းရင်း လေးလီ၊ အင်္ဂါညီ၊ သင့်ပြီ ဥုနဗန္ဓန။
ခုဒ္ဒသိက္ခာလာ သပိတ်နှင့်စပ်၍ မှတ်ဖွယ်များ
၆၅။ ပတ္တံ နပ္ပဋိသာမေယျ၊ သောဒကံ န စ ဩတပေ၊
ဥဏှေ န နိဒဟေ ဘူမျံ၊ န ဌပေ နော စ လဂ္ဂယေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာဘာသာဋီကာ၊၁၀၈။)
သောဒကံ =ရေနှင့်တကွဖြစ်သော (ဝါ)ရေမစင်သော။ ပတ္တံ = သပိတ်ကို။ နပ္ပဋိသာမေယျ = မသိုမှီး မသိမ်းဆည်းရာ။ (သောဒကံ = ရေနှင့်တကွ ဖြစ်သော (ဝါ) ရေမစင်သော။ ပတ္တံ = သပိတ်ကို။ န စ ဩတပေ = နေလည်း မလှန်းရာ။ ဥဏှေ = နေပူ၌။ န နိဒဟေ = ကြာမြင့်စွာ မထားရာ။ ဘူမျံ = မြေပေါ်၌။ န ဌပေ = အခင်းမပါ သပိတ်ခြေ မပါဘဲ မထားရာ။ နော စ လဂ္ဂယေ = ဆင်စွယ်ကောက် စသည်၌ ချိတ်လည်း မချိတ်ရာ။
၆၆။ မိဍ္ဎန္တေ ပရိဘဏ္ဍန္တေ၊ အင်္ကေ ဝါ အာတပတ္တကေ၊
ပါဒေသု မဉ္စပီဌေ ဝါ၊ ထပေတုံ န စ ကပ္ပတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာဘာသာဋီကာ၊၁၀၉။)
မိဍ္ဎန္တေ = အတွင်းဘက် အကျည်စွန်း၌လည်းကောင်း။ ပရိဘဏ္ဍေန္တေ = အပြင်ဘက် အကြည်စွန်း၌လည်းကောင်း။ အင်္ကေ ဝါ = ရင်ခွင်, တင်ပလ္လင်ခွေပေါ်၌လည်းကောင်း။ အာတပတ္တကေ = ထီးပေါ်၌လည်းကောင်း။ ပါဒေသု = ခြေတို့၌လည်းကောင်း။ မဉ္စပီဌေ ဝါ =ညောင်စောင်း, အင်းပျဉ်၌လည်းကောင်း၊ (ဝါ) ကုတင်, ထိုင်ခုံ၌လည်းကောင်း။ ထပေတုံ =ထားခြင်းငှာ။ န စ ကပ္ပတိ = မအပ်သည်သာ။
၆၇။ န နိဟရေယျ ဥစ္ဆိဋ္ဌော-ဒကဉ္စ စလကဋ္ဌိကံ၊
ပတ္တေန ပတ္တဟတ္ထော ဝါ၊ ကဝါဋံ နပ္ပဏာမယေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာဘာသာဋီကာ၊၁၁၀။)
ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဉ္စ = လုတ်ဆေးရေကိုလည်းကောင်း။ စလကဋ္ဌိကံ = ခဲစားပြီး၍ စွန့်ပစ်အပ်သော အာမိသ, ငါးရိုး, အသားရိုးကိုလည်းကောင်း။ ပတ္တေန = သပိတ်ဖြင့် (ဝါ) သပိတ်၌ ထည့်၍။ န နီဟရေယျ = မထုတ်ဆောင်ရာ။ ပတ္တဟတ္ထော =လက်၌ သပိတ်ရှိသည်။ (ဟုတွာ ဝါ) ဖြစ်၍လည်းကောင်း။ ကဝါဋံ = တံခါးရွက်ကို။ နပ္ပဏာမယေ = မတွန်းမဖွင့်ရာ။
၆၈။ ဘူမိအာဓာရကေ ဒါရု-ဒဏ္ဍာဓာရေ သုသဇ္ဇိတေ၊
ဒုဝေ ပတ္တေ ထပေယျေကံ၊ နိက္ကုဇ္ဇိတွာဝ ဘူမိယံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာဘာသာဋီကာ၊၁၁၁။)
ဘူမိအာဓာရကေ = မြေ၌ ကပ်၍ ဆက်စပ်နေသော ကရွတ်ခွေ၌လည်းကောင်း။ သုသဇ္ဇိတေ = ကောင်းစွာ ပြင်ဆင်အပ်သော။ ဒါရုဒဏ္ဍာဓာရေ = တုတ်ချောင်းဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော လှံတံ, သပိတ်ခြေ၊ ဝါးခြမ်းများ စုပေါင်း၍ ပြုလုပ်အပ်သော သပိတ်ခြေ၌လည်းကောင်း။ ဒုဝေ = နှစ်လုံးကုန်သော။ ပတ္တေ =သပိတ်တို့ကို။ ထပေယျ = ဆင့်၍ ထားနိုင်၏၊ ဘူမိယံ = အခင်းရှိသောမြေပေါ်၌။ ဧကံ = သပိတ်တစ်လုံးကို။ နိက္ကုဇ္ဇိတွာဝ = မှောက်၍သာလျှင်။ ထပေယျ = ထားနိုင်၏၊
သပိတ်ဆိုင်ရာ ကျင့်ဝတ်များ
၁။ ရေမစင်သော သပိတ်ကို သိမ်း၍ မထားရ၊ ထားလျှင် ရေမစင်သောကြောင့် သပိတ်ပျက်စီးလိမ့်မည်။
၂။ သပိတ်သုတ်ပုဝါဖြင့် ရေစင်ကြယ်အောင် မသုတ်အပ်သော သပိတ်ကို နေပူမလှန်းရ၊ လှန်းလျှင် ဆွမ်းဟင်းအနံ့ နံသောကြောင့် အနံ့မကောင်း ဖြစ်တတ်၏၊
၃။ သပိတ်ကို နေပူ၌ ကြာရှည်စွာ မထားရ၊ ထားလျှင် အဆင်းပျက်တတ်သည်။ တခဏလောက်သာ နေလှန်းရသည်။
၄။ ဖျာ, သားရေစသော အခင်းမပါဘဲ ဖုံ, ကျောက်စရစ်ရှိသော မြေပေါ်၌ သပိတ်ကို မထားရ။ ထားလျှင် ဖုံပေလိမ့်မည်၊ သပိတ်နာလိမ့်မည်၊ ထို့ကြောင့် သပိတ်ခြေဖြစ်စေ, အခင်းဖြစ်စေ ရှိသောမြေ၌ သပိတ်ထားရသည်။
၅။ နံရံ၌ စိုက်နှက်ထားအပ်သော ငုတ်၌လည်းကောင်း, ဆင်စွယ်ကောက် စသည်၌လည်းကောင်း, (အိတ်မပါဘဲ) သပိတ်မျက်နှာဝကို ချိတ်၍ မထားရ၊ ထားလျှင် အောက်သို့ ကျတတ်သည်။
၆။ ရှေးက နံရံအခြေခိုင်အောင် (သို့) ထိုင်ရအောင် နံရံ၏အတွင်းအပြင်၌ မြေခုံ, အုတ်ခုံ အပိုရှိတတ်၏၊ ထိုမြေခုံ အုတ်ခုံကို အကျည်ဟုခေါ်သည်။ ထိုအကျည်စွန်း၌ ထားလျှင် သပိတ်သည် လိမ့်ကျ၍ ကွဲနိုင်, နာနိုင်သောကြောင့် ထိုအကျည်စွန်း၌ မထားရ၊ အကျည်က တစ်တောင် လောက် ကျယ်ဝန်းလျှင် ထားကောင်း၏၊ သပိတ်ခြေပါလျှင်လည်း ထိုအကျည်မှာ ထားကောင်း၏ဟု တေရသကဏ်ဋီကာ ဆိုသည်။
၇။ ရင်ခွင်တင်ပလ္လင်ခွေပေါ်၌ သပိတ်မထားရ၊ အမှတ်မဲ့ ထလိုက်သောအခါ သပိတ်ကွဲတတ်သည်၊ သပိတ်ကို လွယ်ထားလျှင်ကား ထလိုက်သော်လည်း သပိတ်မကျနိုင်သောကြောင့် ထားကောင်းပါ၏၊
၈။ ဖွင့်ထားသော ထီးပေါ်၌ သပိတ်မထားရ၊ ဆွမ်းဖြင့်ပြည့်နေသောသပိတ်, ပခုံး၌လွယ်ထားသော သပိတ်ကိုလည်း မထားရ၊ လေဝှေ့သောအခါ အပေါ်သို့ ထီးမြောက်သွားရာ သပိတ်လည်း ကွဲသောကြောင့် ထီးပေါ်၌ မထားရဟု ပညတ်တော်မူသည်။
၉။ ခြေထောက်ပေါ်၌ အမြင်မတော်သောကြောင့်လည်းကောင်း, အမှတ်တမဲ့ လိမ့်ကျဖွယ်ရှိသောကြောင့်လည်းကောင်း သပိတ်မထားရ။
၁၀။ ညောင်စောင်း, အင်းပျဉ် (ကုတင်, ထိုင်ခုံ)တို့၌ အမှတ်တမဲ့ ထိုင်မှု, အိပ်မှုကြောင့် သပိတ်ကွဲတတ်သည့်အတွက် မထားဖို့ရန် ပညတ်တော်မူသည်။
၁၁။ ပါးစပ်ဆေးရေ လုတ်ဆေးရေကို သပိတ်ထဲ ထည့်၍ မထုတ်ဆောင်ရ။ သား, ငါး, သစ်သီးတို့မှ အသားတို့ကို နုတ်ယူစားပြီး၍ ကျန်သော စားဖတ် (စားပြီး၍ မကောင်းသော အဖတ်) သစ်သီး၏ အစေ့, အခွံစသည် ကိုလည်းကောင်း၊ ငါး၏အရိုး, အသား၏ အရိုးတို့ကိုလည်းကောင်း သပိတ်၌ ထည့်၍ မထုတ်ဆောင်ကောင်း၊ သပိတ်ဖြင့် ယူ၍ မစွန့်ပစ်ကောင်းဟု မှတ်ပါ။
၁၂။ လက်၌ဖြစ်စေ, ခြေဖမိုး၌ဖြစ်စေ ကိုယ်၏အစိတ်အပိုင်း တစ်နေရာ၌ သပိတ်ရှိနေလျှင် တံခါးရွက်ကို လက်ဖြင့်ဖြစ်စေ, ကိုယ်အင်္ဂါ တစ်ခုခုဖြင့် ဖြစ်စေ မတွန်းမဖွင့်ကောင်း၊ မင်းတုတ်ကိုလည်း မမြှောက်မဖွင့်ကောင်း၊ ထိုသို့ ဖွင့်လျှင် တံခါးပွင့်သောအခါ သပိတ်ကို ရိုက်မိတတ်သောကြောင့်တည်း။ သပိတ်ကို ပခုံး၌ လွယ်ထားလျှင်ကား တံခါးရွက်ကို လက်တစ်ဖက်ဖြင့် တွန်းထားနိုင်သောကြောင့် ဖွင့်ကောင်း၏၊
၁၃။ သပိတ်တည်ရာ ကရွတ်ခွေပေါ်၌ သပိတ်လိမ့်မကျနိုင်အောင် ကောင်းစွာ ပြုလုပ်အပ်ပြီးဖြစ်လျှင် ထို ကရွတ်ခွေ၌ ရှေးဦးစွာ သပိတ်ကို ထား၍ ထိုသပိတ်ပေါ်၌ နောက်ထပ် သပိတ်တစ်လုံး ဆင့်သောအားဖြင့် သပိတ် နှစ်လုံး ထားကောင်း၏၊
၁၄။ မြေကြီးပေါ်၌ ဖျာ, သင်ဖြူး စသောအခင်းရှိလျှင် ထိုအခင်းပေါ်၌ မှောက်၍သာလျှင် သပိတ်တစ်လုံး ထားကောင်း၏၊ သပိတ်တစ်လုံး ထပ်၍ မှောက်ထားလိုမူကား မြေကြီးအခင်းပေါ်၌ အနားတစ်ဖက်ကို ထား၍ အခြား အနားတစ်ဖက်ကို ထိုပထမသပိတ်ပေါ်၌ မေးတင်သလို မှီ၍ မှောက်ထားကောင်း၏ဟု ဆိုကြသည်။
အကပ္ပိယသပိတ် (၁၄) လုံး
၆၉။ ဒါရုရူပိယသောဝဏ္ဏ-မဏိဝေဠုရိယာမယာ၊
ကံသ ကာစတိပုသီသဖလိကာတမ္ဗလောဟဇာ။
၇၀။ ဆဝသီသမယော စာပိ၊ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ၊
ပတ္တာ အကပ္ပိယာ သဗ္ဗေ၊ ဝုတ္တာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာဘာသာဋီကာ၊၁၁၃။)
ဒါရု ရူပိယ သောဝဏ္ဏ မဏိ ဝေဠုရိယာမယာ = သစ်သားဖြင့် ပြုလုပ်အပ်ကုန်, ငွေဖြင့် ပြုလုပ်အပ်ကုန်, ရွှေဖြင့် ပြုလုပ်အပ်ကုန်, ပတ္တမြားဖြင့် ပြုလုပ်အပ်ကုန်, ကြောင်မျက်ရွဲဖြင့် ပြုလုပ်အပ်ကုန်သော။ (ပတ္တာ = သပိတ်တို့သည်လည်းကောင်း။) ကံသ ကာစ တိပု သီသ ဖလိကာ တမ္ဗလောဟဇာ =ကြေးဖြူမှ ဖြစ်ကုန်, စဉ့်မှ ဖြစ်ကုန်, သလွဲဖြူမှ ဖြစ်ကုန်, သလွဲမည်းမှ ဖြစ်ကုန်, ဖလ်မှ ဖြစ်ကုန်, ကြေးနီမှ ဖြစ်ကုန်သော။ (ပတ္တာ = သပိတ်တို့သည် လည်းကောင်း။) ဆဝသီသမယော = လူ၏ ဦးခေါင်းခွံဖြင့် ပြုလုပ်အပ်သော၊ (ဝါ) လူဦးခေါင်းခွံဖြစ်သော။ ပတ္တော စာပိ = သပိတ်သည်လည်းကောင်း၊ ဃဋီတုမ္ဗကဋာဟဇာ = အိုးတည်းဟူသော ခွက်မှ ဖြစ်ကုန်, ဗူးတည်းဟူသော (အလာဗု = ဗူသီး) ခွက်မှ ဖြစ်ကုန်သော။ (ပတ္တာ =သပိတ်တို့သည်လည်းကောင်း။) အကပ္ပိယာ = မအပ်ကုန်။ သဗ္ဗေ = အလုံးစုံ (၁၄)လုံးသော သပိတ်တို့ကို။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ = ဒုက္ကဋ်အာပတ်၏ တည်ရာအကြောင်းတို့ဟူ၍။ ဝုတ္တာ = ဟောတော်မူအပ်ကုန်ပြီ။ ဣတိ = သပိတ်နှင့်စပ်၍ မှတ်ဖွယ်အပြီးတည်း။
ရှင်းလင်းချက်
သစ်သားခွက်သည် ထည့်၍သာ မစားကောင်း, မသောက်ကောင်း, ကိုင်ရုံကား ကိုင်ကောင်း၏၊ ရွှေခွက်, ငွေခွက်, ပတ္တမြားခွက်, ကြောင်မျက်ရွဲ ခွက်တို့သည် ထိရုံ ကိုင်ရုံမျှပင် မအပ်။ ယခုကာလ ကွမ်းအစ်စသည်၌ ငွေထုံးဗူး, ငွေဖလား စသည်တို့မှာ လူ့ဥစ္စာပင် ဖြစ်စေကာမူ ကိုင်ရုံမျှ မကိုင်ကောင်းရကား အဘယ်မှာ ထည့်၍ စားကောင်းပါတော့အံ့နည်း။ နှီးခွက်, နှီးကွမ်းအစ်တို့ကိုပင် သစ်သားခွက်နှင့် အလားတူဟု သဘောထား၍ လက်ဖက်, ကွမ်းစသည် ထည့်စားမှုကို ရှောင်ကြဉ်ကြသည်။ အကယ်၍ နှီးကွမ်းအစ်ဖြင့် ကပ်လာလျှင် လက်ပေါ်သို့ တစ်ဆင့် ပြောင်းထည့်၍ ကွမ်းစားကြ၏၊ နှီးခွက်ဖြင့်လည်း အဖျော်ရည်စသည်ကို မသောက်ကြကုန်။
၇၂။ အကပ္ပာ ဖလိကာ ကာစကံသဇာ ဂိဟိသန္တကာ။
သံဃိကာ ကပ္ပိယာ တုမ္ဗဃဋိဇာ တာဝကာလိကာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာဘာသာဋီကာ၊၁၁၅။)
ဖလိကာ စ = ဖန်ခွက်သည်လည်းကောင်း။ ကာစကံသဇာ = ချက်ကျောက်ခွက်နှင့် စဉ့်ခွက်, ကြေးဖြူ, ကြေးဝါခွက်တို့သည်လည်းကောင်း။ ဂိဟိသန္တကာ =လူ့ဥစ္စာ ဖြစ်ကုန်သော်လည်းကောင်း။ သံဃိကာ =သံဃိက ဖြစ်ကုန်သော်လည်းကောင်း။ ကပ္ပိယာ = အပ်ကုန်၏၊
ဖလိက-အရ ဖန်စစ်ခွက် မဟုတ်ရာ၊ သဲကို ချက်၍ ပြုလုပ်အပ်သော ယခုကာလ ဖန်ခွက်သာ ဖြစ်တန်ရာ၏၊ (ဖန်စစ် = တွင်းထွက်ဖန်ကား ပတ္တမြားနှင့်အလားတူ မသုံးသပ်ကောင်း၊ မကိုင်ကောင်း။)
ဤစကားအရ ချက်ဖန်ခွက်, ချက်ကျောက်ခွက်, စဉ့်ခွက်, ကြေးဖြူ, ကြေးဝါခွက်တို့မှာ ပုဂ္ဂလိကအဖြစ်ဖြင့် မသုံးစွဲအပ်၊ သံဃိက သို့မဟုတ် လူ့ဥစ္စာ ဖြစ်မူ ထည့်စားကောင်း၏၊ ယခုကာလ ကြေးဝါဇွန်းနှင့် ဖန်ခွက် ဖန်ချိုင့် စသည်တို့ ပုဂ္ဂလိက မအပ်ကြောင်းကို သတိပြုပါ။
တုမ္ဗဃဋိဇာ = ဗူးသီးခွက် အိုးခွက်တို့သည်။ တာဝကာလိကာ = တစ်ခဏမျှ ထည့်၍ စားသောက်ကောင်းကုန်၏၊ (သွားလေရာယူ၍ သပိတ်ကဲ့သို့ကား အမြဲမသုံးစွဲကောင်း၊ ခဏလောက် ထည့်စား၍ စွန့်ပစ်ထားခဲ့ရမည်ဟူလို။) ဖက်ရွက်, သစ်ရွက်ဖြင့် လုပ်အပ်သော ဖက်ခွက်များလည်း ထို့အတူ တခဏမျှသာ ထည့်စားကောင်း၏ဟု ဋီကာတို့ ဆို၏၊
အပ်စပ်သော ခွက် (၃) မျိုး
ကပ္ပိယာ ထာလကာ တိဿော၊ တမ္ဗာယော မတ္တိကာမယာ၊
(ခုဒ္ဒသိက္ခာဘာသာဋီကာ၊၁၁၅။)
တမ္ဗာယော မတ္တိကာမယာ =ကြေးနီ, သံ, မြေဖြင့် ပြုအပ်ကုန်သော။ တိဿော = သုံးမျိုးကုန်သော။ ထာလကာ = စားခွက်သောက်ခွက်တို့သည်။ ကပ္ပိယာ = အပ်ကုန်၏၊
ကြေးနီခွက်, မြေခွက်, သံခွက် (၃)မျိုးတို့သည် ရဟန်းသာမဏေတို့ ကိုယ်တိုင် (ပုဂ္ဂလိက)အဖြစ် သုံးစွဲကောင်း၏၊ ၎င်းတို့၌ ကာလိကလေးပါး ထည့်၍ စားကောင်း သောက်ကောင်း၏ဟု မှတ်။
(ပါတိမောက်ဘာသာဋီကာ၊၁၉၅။)
နိဿဂ္ဂိအာပတ် (၃၀) အထူးမှတ်ချက်
ဧဠကလောမဝဂ် အစသိက္ခာပုဒ် အခင်းသုံးခု, ပတ္တဝဂ် ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပုဒ်တစ်ခု, ဤလေးခုဖြင့် အာပတ်သင့်၍ စွန့်ပြီးသောဝတ္ထုကို ပြန်ပေးသော်လည်း မသုံးစွဲရ။ (အခင်းအဖြစ်သာ မသုံးရ၊ ဗိတာန် မျက်နှာကြက် သုံးနိုင်၏ဟု ဆို၏၊ ဆေး၌လည်း ရက်မလွန်မီ ခုနစ်ရက်အတွင်း၌ နယ်ဆီ, လိမ်းဆီ စသည်တို့၏ အကျိုးငှာ စိတ်ဖြင့် ပိုင်းဖြတ်၍ အဓိဋ္ဌာန်၍ ထားအပ်သော ထောပတ်စသည်တို့ ခုနစ်ရက်လွန်သော်လည်း အာပတ်မသင့်။ ထိ့ုပြင် ငဲ့ကွက်ခြင်းမရှိ အာလယပြတ် စွန့်ပြီး၍ ပြန်ရသော ထောပတ်, ဆီစသည်တို့ကား သုံးဆောင် စားသောက်ခြင်းငှာလည်း အပ်သည်ဟူ၏၊
(ပါတိမောက္ခမေဒိနီ၊၂၅၃။)
ရွှေငွေကို ခံယူသော ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပုဒ်, ရူပိယသံဝေါဟာရ သိက္ခာပုဒ် ၎င်းနှစ်ခုဖြင့် အာပတ်သင့်၍ စွန့်ပြီးသော ဝတ္ထုတို့ကို ပြန်မပေးရ။ အကြွင်း (၂၄)ပါးသော သိက္ခာပုဒ်တို့ဖြင့် အာပတ်သင့်၍ စွန့်ပြီးသော ဝတ္ထုတို့ကို ပြန်ပေးက သုံးစွဲကောင်း၏၊ သံဃာ့အလယ်၌သာ စွန့်ကောင်းသော သိက္ခာပုဒ်တို့ကား ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပုဒ်, ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပုဒ်, ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပုဒ် သုံးခုတို့တည်း။ (ပါတိမောက္ခမေဒိနီ၊၂၅၆။)
(ဆောင်) သန္ထတ တေး၊ ရက်ကုန်ဆေး၊ ပြန်ပေး မသုံးရ။
ရွှေငွေခံ, လဲ၊ နှစ်ခုတွဲ၊ ပြန်ဘဲ မပေးရ။
အကြွင်းစစ်ဆေး၊ နှစ်ဆယ့်လေး၊ ပြန်ပေး သုံးစွဲရ။
သံဃာ့လယ်သာ၊ စွန့်ရပါ၊ သုံးဖြာ တွေ့ပါစ။
ဦနပဉ္စ, ရူပိယ၊ လဲထ သုံးမျိုးပ။ (ပါတိမောက္ခမေဒိနီ၊၂၅၆။)