သိမ်မျိုးစုံမဟာဋီကာ/ကရီသဂုဠှတ္ထ ဋီကာပိုင်း
ဧကာဒသဒေါဏာ တု အမ္ဗဏံ။
( အဘိဓာန်စတုဗ္ဗဏ္ဏဝဂ်၊ ဂါထာနံပါတ် -၄၈၄။)
တစ်ဆယ့်တစ်စိတ်ကား တစ်အမ္ဗဏမည်၏ ဆိုသည်။
ကုဍုဝေါ ပသတော ဧကော၊ ပတ္ထော တေ စတုရော သိယုံ။ စသော (အဘိဓာန် စတုဗ္ဗဏ္ဏဝဂ် ဂါထာနံပါတ်၊ ၄၈၂။) စသည်နှင့်အညီ -
တစ်လက်ဖက် တစ်လက်ဆွမ်းသည် ၁-ကုဍုံ။
၄-ကုဍုံ = ၁-စလယ်၊
၄-စလယ် = ၁-ပြည်၊
၄-ပြည် = ၁-စိတ်၊
၄-စိတ် = ၁-တင်း၊
၄-တင်း = ၁-တို့=ခါရီ၊
၂၀-ခါရီ = ၁၂-ဝါဟ၊
၁၀-အမ္ဗဏ = ၁-ကုမ္ဘ၊
၁၁-စိတ် = ၁-အမ္ဗဏဆိုသည်။
ဒိဝသပရိဗ္ဗယော ပဉ္စ ကဟာပဏမ္ဗဏာနိ နိဂစ္ဆန္တိ - (သုတ်မဟာဝါ အဋ္ဌကထာစသည်၊ ၁၇၈။)
ကဟာပဏာနဉ္စ ပဉ္စ အမ္မဏာနိ ဒိဝသ ဝဠော နိက္ခမတိ။ ပ။ ဒသ အမ္မဏာနီ ဒိဝသဝဠဉ္ဇော နိက္ခမတိ။ ပ ။ ဝီသတိ အမ္မာနိ ဒိဝသဝဠဉ္ဇော နိက္ခတိ။ (ဓမ္မဟဒယဝိဘင်း အဋ္ဌကထာ၊၅၀၂။ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ် အဋ္ဌကထာ ဒု၊ ၁၇၀။)
‘‘ဒွိကုမ္ဘံ သကဋံ။ ကုမ္ဘော ပန ဒသမ္ဗဏော’’တိ ဝဒန္တိ။ (သုတ်မဟာဝါဋီကာ၊ ၁၈၁။)
ကုမ္ဘံ ဒသမ္ဗဏာနိ။ သဟဿ နာဠိယောတိ ကေစိ။
(သုတ်မဟာဝါဋီကာ၊ ၂၁၈။)
စတုဒေါဏံ အမ္ပဏံ၊ ဆဒေါဏန္တိ ဧကေ။ (ဓမ္မဟဒယဝိဘင်းမူလဋီကာ၊ ၂၃၂။)
ဤအဋ္ဌကထာတို့၌ ဧကသကဋနှင့် ဝီသတိ အမ္ဗဏ။ ဧကကုမ္ဗနှင့် ဒသမ္ဗဏတူကြောင်းသိရ၏။ ဒသင်္ဂုတ္တရအဋ္ဌကထာ၊ ဗြဟ္မသံယုတ်အဋ္ဌကထာ၊ သုတ္တနိပါတ်အဋ္ဌကထာတို့၌ တိလဝါဟောတိ တိလသကဋံ ဖွင့်သောကြောင့် သကဋနှင့် ဝါဟ တူကြောင်းသိရ၏။ သေယျထာပိ ဘိက္ခု၊ ဝီသတိခါရိကော ကောသလကော တိလဝါဟော-ဟု ဒသင်္ဂုတ္တရ သဂါထာဝဂ္ဂသံယုတ် သုတ္တနိပါတ်စသည်၌ ဟောတော်မူသဖြင့် ဧကဝါဟ ကသကမှာ ခါရီ (၂၀)အမ္မဏ (၂၀)ရှိကြောင်းသိရ၏။ သုတ်မဟာဝါဋီကာ၌ ဒွိကုမ္ဘနှင့် ဧကဝါဟ တူကြောင်းသိရ၏ ဧကကုမ္ဘ၊ ဒသခါရီ တူကြောင်းလည်း သိရ၏။ တစ်ကုမ္ဘ၌ ဆယ် အမ္ဗဏရှိသောကြောင့် အမ္မဏတစ်ခုနှင့် ခါရီတစ်ခု။ ဒေါဏ ၁၆-တူမျှ ကြောင်း သိရ၏။ ထိုကြောင့် ၎င်းအရှင်ဓမ္မပါလဆရာတော် စကားသည် ပါဠိအဋ္ဌကထာတို့နှင့် ညီညွတ်သည်သာတည်း။
ဤစကားများကို ထောက်၍ တိကင်္ဂုတ္တရဋီကာ။ (ဒု၊ ၁၁၇။)၌ ဒသာဓိကံ နာဠိသဟဿံ ကုမ္ဘန္တိ ကေစိ ပဉ္စ အမ္ဗဏန္တိ အပရေ ဟု ဆိုသောစကားအရ ယင်း ကေစိဆရာ အပရေဆရာတို့စကားသည် ပါဠိအဋ္ဌကထာတို့နှင့် မညီသောကြောင့် မသင့်ကြောင်းသိရ၏။
၎င်းအဘိဓာန် စသည်တို့၌ ပတ္ထ သဒ္ဒါ -စလယ်ဟော၊ အာဠက ပြည်ဟော၊ ဒေါဏ -စိတ်ဟော၊ မာနိကာ -တင်း ဟော၊ ခါရီ -တို့ဟော၊ ဝါဟ -လှည်းဟော၊ နာဠိ -စလယ်ဟော ဖြစ်ကြောင်း သိရ၏။ ခတ္တိယမဟာသာလ အရာမှာ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ်အဋ္ဌကထာ စသည်၌ နေ့စဉ်သုံးစွဲအပ်သော ကျပ်ဒင်္ဂါးမှာ ဧကံ ကဟာပဏသကဋံ- ဟု လာ၏။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်းအဋ္ဌကထာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ်အဋ္ဌကထာတို့၌ ဝီသတိ အမ္ဗဏာနိဟု လာ၏။ အမ္မဏ(၂၀)နှင့် တစ်လှည်းတူရမည်။ ဒွိကုမ္ဘံ သကဋံ ကုမ္ဘော ပန ဒသမ္ဗဏောတိ ၀ဒန္တိ - ဟူသော သုတ် မဟာဝါဋီကာ စကားနှင့်လည်းကောင်း၊
ဝါဟော ပန ဝီသတိခါရီ၊ ခါရီသောဠသ ဒေါဏမတ္တာ။ ဒေါဏံ သောဠသ နာဠိယော၊ကုမ္ဘံဒသမ္ဗဏာနိ-(သုတ်မဟာဝါဋီကာ ၂၁ဂ။) နှင့် လည်းကောင်း တစ်သားတည်းကျ၏။ ထို့ကြောင့် ခါရီနှင့် အမ္ဗဏ တူကြောင်း အမှန်ဆုံးသိရ၏။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလတို့မှာ(သုတ်မဟာဝါ အဋ္ဌကထာ၁၇၈။) -စသည် ၌ ဧကော ကဟာပဏကုမ္ဘော နိဂစ္ဆတိ -ဟု လာ၏။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်းအဋ္ဌကထာ စသည်တို့မှာ ဒသမ္ဗဏာနိ-ဟု လာ၏။ ထိုဒသမ္မဏ, ဧကကုမ္မတူမျှကြောင်း သိရ၏၊ ဂဟပတိ မဟာသာလ၌ ရှေ့အဋ္ဌကထာမှာ ပဉ္စ ကဟာပဏမ္ဗဏာနိဟု လာ၏။ နောက်အဋ္ဌကထာတို့၌ ပဉ္စ အမ္ဗဏာနိ -ပင်လာ၏။ ထိုပါဠိအဋ္ဌကထာ ဋီကာအလုံးစုံပိဏ္ဍတ္ထ ယူသော် (၁၆)စိတ် သောဠသ ဒေါဏသည် တစ်ခါရီမည်၏။ တစ်အမ္မဏ မည်၏ လေးတင်းကို အမ္မဏခေါ် ကြောင်း အမှန်ဆုံးသိရာ၏။ (၁၆ ) တင်း မျိုးကြဲလောက်သော အရပ်ကို(၁) ပယ်။ (၁) ကရီသခေါ် ကြောင်း အမှန်ဆုံး သိနိုင်ကြရာသတည်း။ အဘိဓာန်မှာ အဋ္ဌကထာ,ဋီကာတို့နှင့် မညီ။
ကရီသဂုဠှတ္ထဋီကာ သမတ္တာ။