သိမ်မျိုးစုံမဟာဋီကာ/တုဏှီပဒဝိစာရဏပြခန်း
တသ္မာ တုဏှီ-ဟု ဤဒီဃနှင့်လည်းကောင်း၊ တုဏှိဟု ဣရဿနှင့်လည်းကောင်း၊ ပေစာ ဝတ်လဲကမ္မဝါစာတို့၌ အမျိုးမျိုးရှိ၏။
ဒီဃေ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿန္တိ "သော တုဏှီ အဿာ”တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သော တုဏှိ အဿာတိ ဝစနံ။ (ကမ္မဝဂ်ဖွင့် ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာ၊ ၅၇၉။)
သရာပကတိ ဗျဉ္ဇနေ သရာ ခေါ ဗျဉ္ဇနေ ပရေ ပကတိ ရူပါ ဟောန္တီတိ ယေဘုယျေန ဒိဃရဿလောပေဟိ ဝိကာရာဘာဝေါ။ယထာ-ပစ္စယော။ ပ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓော။ ပ။ ဒီယတိ၊ တုဏှီဘူတော၊(သန္ဓိရူပသိဒ္ဓိ၊ ၂၄။)
တုဏှီ အဘာသနေ။ (နာမ်ရူပသိဒ္ဓိ။) တုဏှီ မောနေ။ (အဘိဓာန်အဗျယဝဂ်။) တုဏှီတိ စ အကထနတ္ထေ နိပါတော အကထနကော အဿ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ (ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာ၊ ဒု၊ ၁၃၇။) ဝဝတ္ထိတန္တိ ယံ ပရပဒေန အသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ တုဏှီ အဿာတိ ဝါ တုဏှ အဿာတိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ (ပရိဝါကမ္မဝဂ် အဋ္ဌကထာ၊ ၂၄၇။)
ဤအဋ္ဌကထာ,ဋီကာ ဂန္ထန္တရတို့ အလိုအားဖြင့် တုဏှီ- ဟု ဤ ဒီဃနှင့် ပုဒ်ရင်းကာရိယဖြစ်ကြောင်း သိရ၏။ ယင်းတုဏှီပုဒ်သည် “နိန္ဒန္တိ တုဏှိမာသီနန္တိ ကိံ ဧသော မူဂေါ ဝိယ ဗဓိရော ဝိယ ကိံစိ အဇာနန္တော ဝိယ တုဏှီ ဟုတွာ နိသိန္နောတိ နိန္ဒန္တိ" (ဓမ္မပဒ၊ ဋ္ဌ၊ ၂၊ ၂၁၁။ အတုလျဝတ္ထု။) ဤ တသ္မာ တုဏှီ-စသော ပါဌ်တို့၌ ဧကဝုစ်အဆုံးရှိ၏။ အရိယော ဝါ တုဏှိဘာဝေါ နာတိမညိတဗ္ဗောတိ အရိယာ တုဏှီ နိသီဒန္တာ န ဗာလပုထုဇ္ဇနာ ဝိယ နိသီဒန္တိ။ (ပရိဝါစူဠသင်္ဂါမဖွင့်အဋ္ဌကထာ၊ ၂၀၅။) တုဏှီ နိသီဒန္တိ၊ (မဟာဝါဥပေါသထက္ခန္ဓကပါဠိတော်၊ ၁၄၀။) ယင်း ပါဠိအဋ္ဌကထာတို့၌ တုဏှီပုဒ်၏ ဗဟုဝုစ် အဆုံးရှိသည်ကို သိအပ်၏။
ဤသို့တစ်ပုဒ်တည်းဖြစ်လျက် ဧကဝုစ် ဗဟုဝုစ် အဆုံးရှိသောကြောင့် “အတ္တီတိ ဝစနဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ။ နိပါတပဒံ ဝါ ဧတံ။ တသ္မာ တီသုပိ သင်္ခါသု တဒေဝဿ ရူပံ၊ တေနာဟ သံဝိဇ္ဇန္တီတိ"။ (ဝိသုဒ္ဓိမဂ် မဟာဋီကာ၊ ၂၂၉။) မိန့်သောကြောင့် ယင်းတုဏှီပုဒ် နိပါတ်ဖြစ်ကြောင်း နိဿံသယအားဖြင့် သိအပ်၏။ ယင်း တုဏှီပုဒ် နာမ်ပုဒ်ဖြစ်အံ့ ဒဏ္ဍီသဒ္ဒါ၌ ဒဏ္ဍီ ဒဏ္ဍိ ဒဏ္ဍိနောစသည်ဖြင့် ပဒမာလာ အစဉ်ရှိသကဲ့သို့ တုဏှီ တုဏှိ တုဏှိနော စသည်ဖြင့် ပဒမာလာ အစဉ်ရှိရာ၏။ မရှိခဲ့။ တစ်ပုဒ်တည်း ဖြစ်လျက် ဧကဝုစ် ဗဟုဝုစ်အဆုံးရှိက နိပါတ်ပုဒ် ဖြစ်ကြောင်းကား -
ဧတ္ထ သမ္မ သမ္မာ မာရိသ မာရိသာတိ ပဌမာဝိဘတ္တိယုတ္တာနံ ဧကဝစနပုထု ဝစနန္တာနံ အာမန္တနပဒါနံ ဒိဋ္ဌတ္တာ, ဒုတိယာတတိယာဒိ ဝိဘတ္တိယုတ္တဘာဝေန တေသံ ပဒါနံ အဒိဋ္ဌတ္တာ စ တာနိ ပဒါနိ နိပါတပဒေသုသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ (သဒ္ဒနီတိ သုတ္တမာလာ၊ စတုပဒဝိဘာဂ၊ ၃၈၁။) ထောက်ထား၍ သိအပ်၏။
မောနံ အဘာသနံ တုဏှီဘာဝေါ။ (အဘိဓာန်စာကိုယ်၊ ၄၂၉၊ ဂါထာ။) မောနေ အဘာသနေ တုဏှီဘူတော ဥဒိက္ခေယျ၊ နိန္ဒန္တိတုဏှီမာသိနန္တိအာဒီသု ဒိဿတိ။ တုဟ အဒနေ၊ ဏပစ္စယော ဟ လောပေါ စ တုဏှော မောနမေတဿတ္ထီတိ တုဏှီ။ တဿ ဘာဝေါ တုဏှီဘာဝေါ၊ အထ ဝါ တောဟတီတိ တုဏှီ တုဟ အဒနေ၊ အဒနံ၊ ဟိံသာ၊ ဏီပစ္စယော၊ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော၊ တုဏှီ ဘဝနံ ဝါ တုဏှီဘာဝေါ။ တုဏှီတိ နိပါတော။ (အဘိဓာန်ဋီကာ၊ ၂၉၆။ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာသူစိ)
ယင်းတုဏှီကား ဒီဃပုဒ်ရင်း ကာရိယဟု သိရသတည်း။ သို့သော် ၎င်းအဘိဓာန်ဋီကာအလို နယန္တရအားဖြင့် တဒ္ဓိတန္တ, ကိတန္တ နာမ်ပုဒ်ဟု ဆိုလိုသတည်း။ ဤသို့လျှင် ရှေးရှေးဆရာတော်ကြီး အဆက်ဆက်တို့ အလိုအားဖြင့် တုဏှီ -ဟု ဒီဃပုဒ်ရင်းဖြစ်သည်ကို ဧကန်သိရ၏။
တုဏှီတိ အကထနတ္ထေ နိပါတော။ တုဏှီတိ ပဒံ ဘိက္ခုနာတိ ပဒဿ ဝိသေသနံ။ တုဏှီ ဣတိ ဌိတံ ကတ္တရိစာတိသုတ္တေန နာဝိဘတ္တိ သဗ္ဗာသမာတျာဓိနာ လောပေါ။ (ပါတိမောက္ခဂဏ္ဌီပါဌ် ။)
တုဏှိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ တုဏှီ ဣတိ ဒီဃသရန္တဝသေန ဝါ တုဏှိ ဣတိ ရဿသရန္တ၀သေန ဝါ ဒွိဓာပိ ပဋ္ဌန္တိ လိခန္တိ စ၊ တေသု ယဒိ တုဏှိသဒ္ဒေါ ပါတိမောက္ခဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယေန အကထနတ္ထေ နိပါတော သိယာ။ ဒွိဓာပိ ယုဇ္ဇေယျ။ ယဒိပိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဋီကာယံ တုဏှော မောနမေတဿ အတ္ထီတိ တုဏှီ။ ပ။ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယောတိ ဝုတ္တနယေန တဒ္ဓိတပဒံ ကိတပဒဉ္စ သိယာဒီဃသရန္တမေဝ ယုဇ္ဇေယျ တဉ္စ တုဏှီ အဟော သီတျာဒီသုဝိယ ကတ္တုဝါစက ကြိယာပေက္ခေယေဝ၊ ကမ္မဝါစကာဒိ ကြိယာပေက္ခေ ပန သတိ ကတ္တရိ နာဝိဘတ္တိလောပဿ အသမ္ဘဝတော မုနိတျာဒီသု ယထာရုတဒိဋ္ဌပဒေသု ဝိယ တုဏှိနာ ပဒေနာလောပံ ကတွာ တုဏှိဣတိ ရဿသရန္တမ္ပိ သမ္ဘဝတိ။ တသ္မာ ဣဓ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပဒဿ ဘာဝဝါစကတ္တာ အမှေဟိ ရဿသရန္တမေဝ လိခိတံ။ (ပါတိမောက္ခလေခနယ )
ဤနောက်ဖြစ် ကျမ်းတို့အလို ရဿနှင့် တုဏှိလည်း ရှိသင့်ရာ၏။ ထို့ကြောင့် ငါတို့ စံကျောင်းဆက် ဆရာတော်ကြီးတို့သည် ဥပသမ္ပဒါ ကမ္မဝါစာ၌ တုဏှီဟုဖတ်ပြီးလျှင် သိမ်သမုတ်ခန်း၌ တုဏှီဟု ဤဒီသနှင့်လည်းကောင်း၊ တုဏှိဟုဣရဿနှင့် လည်းကောင်း ဖတ်တော်မူရိုး ရှိသတည်း။
ခမတိ သံဃဿ ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါတိ ပကတေန သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တသ္မာ တုဏှီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘အာသီ’’တိ သေသော။ ယသ္မာ ‘‘ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ သံဃော တုဏှီ နိရဝေါ အဟောသိ, တသ္မာ ခမတိ သံဃဿာတိ အတ္ထော။ (ဝိမတိဝိနောဒနီဋီကာ၊ ဒု၊ ၁၃၇။)
ဤဋီကာ၌ ပကတေန၊ ပြဋ္ဌာန်းသည် အဖြစ်ဖြင့် ပြုအပ်သော ဥပသမ္ပဒါဟူသော ပုဒ်နှင့်။ ဝါ၊ အလွန်ထင်ရှားသော ဥပသမ္ပဒါ ဟူသောပုဒ်နှင့်၊ ဟု အနက်ပေး။ ၎င်းဝိမတိ ဆရာသည် “ပကတတ္ထပဋိနိဒ္ဒေ သော တ-သဒ္ဒေါတိ။ ပ။ ပကတော အဓိကတော သုပါကဋော စ"။ ပရိဝါ သာရတ္ထဒီပနီ ဋီကာ (တ၊ ၄၅၅။) ကို မှီ၍ရေးသည်။ သာရတ္ထဒီပနီ ဆရာလည်း သီလက္ခန်ဋီကာ ဗြဟ္မဇာလသုတ်ဖွင့် မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသဋီကာ အဋ္ဌကနာဂရ သုတ်ဖွင့်တို့ကို မှီ၍ရေးသည်။
ဤဝိမတိဋီကာ၌ ယသ္မာ အဟောသိစပ်။ ယင်းဋီကာအလို ခမတိ သံဃဿနောင် ပိုဒ်သေးတစ်ခုခတ်၊ တသ္မာနောင်လည်း ပိုဒ်သေးတစ်ခု ခတ်၊ တုဏှီနောင်လည်း ပိုဒ်သေးတစ်ခုခတ်။ ပိုဒ်သေးခတ်တိုင်း စဉ်းငယ်ရပ်ပြီးမှ တုဏှီကိုရွတ်။
ဇနသင်္ဂဟတ္ထံ ဓမ္မကထာ နာမ ကာတဗ္ဗာယေဝါတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ၀ဒန္တိ။ ဓမ္မကထာ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ။ (သမ္မောဟဝိနောဒနီ ဈာနဝိဘင်း၊ ၃၃၄။) တသ္မာ တိ ဧတဿ “ဓမ္မကထာကထေတဗ္ဗာယေဝါတိ ဝဒန္တီ”တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။( မူလဋီကာ၊ ၂၊ ၁၈၁။)
ယင်း၌ တသ္မာ-ကို ရှေ့ကာတဗ္ဗာယေဝ-ပြန်စပ်ရကား တသ္မာ နောင် ပိုဒ်သေးခတ်။
တံ သုဏာထ သမာဟိတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ-
“ယော ကောစိ မံ။ ပ။ ဂစ္ဆေ”တိ ( ဝိသုဒ္ဓိမဂ် အဋ္ဌကထာ၊ ဒု၊၁၅၄။)
ဤ၌ တသ္မာ-အနက်ရှိသော ဣတိ ကို သုဏာထ-ပြန်စပ်ရသဖြင့် -ဣတိနောင် ပိုဒ်သေးခတ်။ တသ္မာ သည် ခမတိ၏ အ ကြောင်းဟု ဝိမတိ ဆိုရာ၌ ဇနက သမ္ပာပက, ဉာပက အကြောင်းသုံးပါးတို့တွင် ဉာပက ဖြစ်ရကား ခမတိ-နောင် ဇာနာမိ -ဟု ထည့်လေ။
တုဏှီပဒ မဟာဋီကာ သမတ္တာ။
ယင်းအဝိပ္ပဝါသ သိမ်နုတ် ကမ္မဝါစာမှာ ဘုရားလက်ထက်ကစ၍ ယနေ့တိုင် အကွဲအပြားမရှိ။ ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဋီကာဂန္ထန္တရစုံ ပြည့်စုံစွာ ရှိရကား တစ်စုံတစ်ခု သံသယဖြစ်ဖွယ် မရှိလေ။
အဝိပ္ပဝါသ သီမာ သမုဟနနဝိစာရဏဋီကာ သမတ္တာ။