ဝိနည်းပဒေသာသင်တန်း/ဥပဇ္ဈာယ်, နိဿယည်းဆရာအင်္ဂါ
ဥပဇ္ဈာယ်, နိဿယည်းဆရာအင်္ဂါ
(ဆောင်) ဆယ်ဝါရလျှင်း, ဝိဘင်းနှစ်ဖြာ, နှုတ်တက်စွာ, ကမ္မာကမ္မသိ။
ဝတ်ခန္ဓက၊ ကျေပွန်လှ၊ မြောက်ထ ဥပဇ္ဇိ။
ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ၊ နိဿယည်းဆရာ၊ အင်္ဂါ ထူးမရှိ။
နိဿယမုစ္စက = နိဿယည်းလွတ် နေနိုင်သူ
(ဆောင်) ငါးဝါပြည့်မြောက်, ပါတိမောက်နှုတ်, ဥပုသ်ပဝါရဏာ, ကမ္မာကမ္မ ကျေလည်က, လွတ်ထ နိဿယည်း။
တစ်နည်း နိဿယမုစ္စက အင်္ဂါ (၇) ပါး
(ဆောင်) ဒွေမာတိကာ, ကမ္မာကမ္မ ငါးဝါရဟု, လိုရင်းစုနှင့် အမ္ဗဋ္ဌတု, ဝတ္ထု စသား တရားသုံးပုဒ်, သုတ်နှစ်အင်္ဂါ, ဘာဝနာ, မှီရာလွတ်ကြောင်း ခုနစ်တည်း။
အမ္ဗဋ္ဌနှင့်တူသော တစ်ခုသော ဝတ္ထုစကား အန္ဓကဝိန္ဒသုတ်, မဟာရာဟုလောဝါဒသုတ် စသည် ---
၁။ ဒါနအကျိုး စသောတရား၊ ၂။ မင်္ဂလာတရား၊ ၃။ အမင်္ဂလာ အသု ဘတရား သုံးပုဒ်, ဘာဝနာဟူသည် သမထ ဝိပဿနာ အရဟတ္တဖိုလ်ပေါက် ကမ္မဋ္ဌာန်းတရား အားထုတ်ဖို့ရန် သင်ထားခြင်း။
ကျောင်းထိုင်, ပရိသတ်အလုပ်အကျွေးခံ အင်္ဂါ (၅) ပါး
၁။ ဆယ်ဝါရပြီးခြင်း၊ ၂။ ဘိက္ခုဝိဘင်း ဘိက္ခုနီဝိဘင်းကို ရခြင်း၊ ၃။ကံ ကြီး ကံငယ်တို့ကို သိခြင်း၊ ၄။ မဟာဝါခန္ဓက စူဠဝါခန္ဓကလာ စုဒ္ဒသခန္ဓကဝတ်ကို သင်ရခြင်း၊ ၅။ နာမ် ရုပ်အပိုင်းအခြားကို သိစေခြင်းငှာ မူလပဏ္ဏာသ ဖြစ်စေ, သုတ်မဟာဝါဖြစ်စေ, သဂါထာဝဂ္ဂ နိဒါနဝဂ္ဂသံယုတ်ဖြစ်စေ, အင်္ဂုတ္တိုရ် ထက်ဝက် (ငါးဝဂ်)မျှဖြစ်စေ, အဋ္ဌကထာနှင့်တကွသော ဇာတ်, ဝတ္ထုနှင့်တကွသော ဓမ္မပဒတို့ကို သင်ရခြင်း၊ ဤအင်္ဂါတို့နှင့် ပြည့်စုံလျှင် ဒိသာပါမောက္ခဆရာ၊ ကျောင်းထိုင်၍ ရှင်ငယ် ရဟန်းငယ် ပရိသတ်မွေးနိုင်ပြီး ဆရာတစ်ဆူလုပ်၍ ပရိသတ်အလုပ်အကျွေး ခံထိုက်ပြီဟု သိ။ (မဟာဝါ၊၉၀။)
သဒ္ဓေါ ဟိရိမာ ဩတ္တပ္ပိ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟောတိ။ပါဠိတော်၌ အသေက္ခ သီလခန္ခ, အသေက္ခ သမာဓိက္ခန္ဓ, ပညာက္ခန္ဓ, ဝိမုတ္တိခန္ဓ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနခန္ဓ စသည့် အင်္ဂါများ ဟောကြားထားပါသည်။
(ဆောင်) ဆယ်ဝါပြည့်တင်း, ဝိဘင်းနှစ်ဖြာ, ကမ္မာကမ္မ, ခန္ဓကပုဒ်, နာမ်ရုပ် ပိုင်ပိုင်, ဟောပြနိုင်မှု, သုတ္တန်စု, သင်ပြု ကျောင်းထိုင် ငါး။
(ဆောင်) ဆယ်ဝါ ပြည့်တင်း, ဝိဘင်း နှစ်ဖြာ, ကမ္မာကမ္မ, ခန္ဓကပုဒ်, နာမ်ရုပ် ပိုင်ပိုင်, ဟောပြနိုင်၍, ပန်းရန် လက်သမား, ခိုင်းတတ်ငြား, မှတ်သား ကျောင်းထိုင် ခုနစ်တည်း။ (ပဲခူးကြခတ်ဝိုင်းဆရာတော်)
နိဿယည်းငြိမ်းပျက်ကြောင်းအင်္ဂါ (၆) ပါး
၁။ နိဿယည်းဆရာကဖြစ်စေ၊ မိမိကဖြစ်စေ အရပ်တစ်ပါးပါးသို့ ဖဲခွာသွားခြင်း၊
၂။ တိတ္ထိတို့ဘောင် ကူးပြောင်းသွားခြင်း၊
၃။ လူထွက်ခြင်း၊
၄။ သေဆုံးပျံလွန်ခြင်း၊
၅။ နှင်ထုတ်ခံရခြင်း၊
၆။ ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာနှင့် တွေ့ဆုံခြင်း - ဤအင်္ဂါခြောက်ပါး တစ်ပါးပါး ဖြစ်လျှင် နိဿယည်း ငြိမ်းပျက် ၏၊ ထပ်မံ၍ နိဿယည်းယူရမည်။
(ဆောင်) ဖဲ, ပြောင်း, လူ, သေ၊ နှင်, တွေ့ပေ၊ ပျက်လေ နိဿယည်း ခြောက်ပါး တည်း။
ဝတ် မကျေပွန်သော တပည့်ကို နှင်ထုတ်ပုံ
၁။ သင့်ကို နှင်ပါ၏၊
၂။ သင်သည် ဤနေရာသို့ မဝင်ပါလင့်။
၃။ သင်၏ သပိတ် သင်္ကန်းကို ထုတ်ဆောင်ပါလော့။
၄။ သင်သည် ငါ့ကို မလုပ်ကျွေးသင့် မလုပ်ကျွေးထိုက်ဟု ဆို၍ နှင်ရမည်။
မနှင်ထုတ်ထိုက်သော အင်္ဂါငါးပါး
၁။ အာစရိယမှိ အဓိမတ္တာ ပေမံ ဟောတိ = ဆရာဥပဇ္ဈာယ်၌ အလွန် ချစ်ခြင်း။
၂။ အဓိမတ္တော ပသာဒေါ ဟောတိ = အလွန် ကြည်ညို၏၊
၃။ အဓိမတ္တာ ဟိရီ ဟောတိ = အလွန် ရှက်၏၊
၄။ အဓိမတ္တော ဂါရဝေါ ဟောတိ = အလွန် ရိုသေ၏၊
၅။ အဓိမတ္တာ ဘာဝနာ ဟောတိ = အလွန် မေတ္တာပွားအပ်၏၊
ဤအင်္ဂါငါးပါးနှင့် ပြည့်စုံသော တပည့်တို့ကို မနှင်ထုတ်ရ၊ ဤအင်္ဂါ ငါးပါးနှင့် မပြည့်စုံလျှင် နှင်ထုတ်ရမည်။
(ဆောင်) အလွန်တရာ၊ ချစ်ကာကြည်ပေ၊ ရိုသေ ရှက်ကာ၊ မေတ္တာမျှ၊ တပည့်ကျ မနှင်ရာ၊ ထိုမှပြန်က ပြောင်းပြန်ပ၊ တပည့်ကျ နှင်ပစ်ရာ။
ကျန်သော အဓိပ္ပာယ်များ မဟာဝါပါဠိတော်၌ များစွာရှိပါသေးသည်၊ ကြည့်ရှုကြပါလေ၊ စုဒ္ဒသခန္ဓကဝတ်ကို အကျဉ်းအားဖြင့် မှတ်သားနိုင်ရန် တင်ပြပါမည်။ ပါဠိတော်ကို အကုန်မရေးဘဲ အနက်ဆွဲပြီးပေးကာ အရကျက်မှတ်ရန် ဖြစ်သည်။
စုဒ္ဒသခန္ဓကဝတ် ပါဠိတော်အကျဉ်း
စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ နာမ ခန္ဓကေ ဝုတ္တာနိ၊ ကထံ?
၁။ အာဂန္တုကဝတ္တံ၊ ၂။ အာဝါသိကဝတ္တံ၊ ၃။ ဂမိကဝတ္တံ၊ ၄။ အနုမောဒနာဝတ္တံ၊ ၅။ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တံ၊ ၆။ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တံ၊ ၇။ အာရညကဝတ္တံ၊ ၈။ သေနာသနဝတ္တံ၊ ၉။ ဇန္တာဃရဝတ္တံ၊ ၁၀။ ဝစ္စကုဋိဝတ္တံ၊ ၁၁။ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ၊ ၁၂။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တံ၊ ၁၃။ အာစရိယဝတ္တံ၊ ၁၄။ အန္တေဝါသိကဝတ္တဉ္စာတိ ဣမာနိ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ၊ ဧတာနိ စ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဒါ စ ယထာရဟံ စရိတဗ္ဗာနိ။
ခန္ဓကဝတ်အနက် ပြန်ဆိုပုံ
စုဒ္ဒသ = တစ်ဆယ့်လေးပါးကုန်သော။ ခန္ဓကဝတ္တာနိ နာမ =ခန္ဓကဝတ် မည်သည်တို့ကို။ ခန္ဓကေ =မဟာဝါခန္ဓက စူဠဝါခန္ဓက၌။ ဘဂဝတာ = မြတ်စွာဘုရားရှင်သည်။ ဝုတ္တာနိ =ဟောကြားတော်မူအပ်ကုန်၏၊ ကထံ ဝုတ္တာနိ = အဘယ်သို့ ဟောကြားတော်မူအပ်ကုန်သနည်း ဟူမူကား ---
၁။ အာဂန္တုကဝတ္တဉ္စ = ကျောင်းတိုက်အာရာမ်တွင်းသို့ မဝင်မီ ဖိနပ်ချွတ်ခြင်း (ယာဉ်ပေါ်မှဆင်းခြင်း) ထီးရုပ်ခြင်း၊ ဦးခေါင်းခြုံကို ဖွင့်ခြင်း၊ ဦးခေါင်း၌ တင်ထားသော သင်္ကန်းကို ပခုံးသို့ ချခြင်း၊ ခြေဆေးရေကို လက်တစ်ဖက်ဖြင့် လောင်း၍ လက်တစ်ဖက်ဖြင့် ပွတ်ခြင်း၊ ရေကို စင်ကြယ်အောင် သုတ်ခြင်း၊ ဖိနပ်ကို စင်ကြယ်အောင် သုတ်ခြင်း၊ သီတင်းကြီးကို ရှိခိုးခြင်း၊ သီတင်းငယ်ကို ရှိခိုးခံခြင်း၊ နေထိုင်ရမည့် ကျောင်းအိပ်ရာနေရာကို မေးခြင်း၊ ဆွမ်းခံရွာကို မေးခြင်း၊ သေက္ခဟု သမုတ်အပ်ကုန်သော ဒါယကာကို မေးခြင်း၊ ကျင်ကြီးစွန့်ရာ ကျင်ငယ်စွန့်ရာ ဌာနကို မေးခြင်း၊ သောက်ရေ သုံးရေကို မေးခြင်း၊ သံဃာ၏ ကတိကဝတ်ကို မေးခြင်း၊ နေထိုင်ရမည့် ကျောင်းသည် အမှိုက်အစု ပြွမ်းသော် စွမ်းနိုင်မူ သုတ်သင်ရခြင်း၊ ပိုးအိမ်ပင့်ကူမျှင် ရှိအံ့၊ ဗိတာန်မျက်နှာကျက်မှစ၍ ပယ်ရှားရခြင်း၊ ကုဋင် ညောင်စောင်း အင်းပျဉ် ဘုံလျှို ထွေးခံ စသည်ကို နေလှန်းပွတ်တိုက်၍ ထားမြဲနေရာ၌ ထားရခြင်း၊ ညောင်စောင်းအောက် အခင်းရှိသော နေရာ၌ သပိတ်ကို ထားရခြင်း၊ အေးသော အခါဖြစ်မူ နေ့အခါ၌ လေသွန်တံခါးတို့ကို ဖွင့်ရခြင်း၊ ညဉ့်အခါ၌ ပိတ်ရခြင်း၊ ပူအိုက်သောအခါဖြစ်မူ နေ့အခါ၌ ပိတ်ရခြင်း၊ ညဉ့်အခါ၌ ဖွင့်ရခြင်း၊ မြူနှင့်တကွသော လေလာလျှင် တံခါးကို ပိတ်ရခြင်း၊ ကျောင်းတိုက်ပရိဝုဏ် တံခါးမုခ် မီးတင်းကုပ် ကျင်ကြီးအိမ် ကျင်ငယ်အိမ်စသည်တို့၌ အမှိုက်ရှိအံ့ တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ သောက်ရေသုံးရေ သန့်သက်ရေ မရှိက တည်ထား လောင်းထည့်ထားရခြင်းစသော အာဂန္တုကရဟန်း သာမဏေတို့ ပြုရာသော ဝတ် လည်းကောင်း။
၂။ အာဝါသိကဝတ္တဉ္စ = အာဂန္တုက သီတင်းကြီးရဟန်းကို မြင်လျှင် နေရာခင်းရခြင်း၊ ခရီးဦးကြိုဆိုရခြင်း၊ သပိတ်သင်္ကန်းကို လှမ်းယူရခြင်း၊ ခြေဆေးရေ ခြေဆေးအင်းပျဉ် စသည်တို့ကို အနီး၌ ထားရခြင်း၊ သောက်ရေဖြင့် မေးရခြင်း၊ စွမ်းနိုင်မူ ဖိနပ်ကို သုတ်ရခြင်း၊ အာဂန္တုကရဟန်းကြီးကို ရှိခိုးရခြင်း၊ သီတင်းငယ်ကို ရှိခိုးစေရခြင်း၊ ကျောင်းအိပ်ရာနေရာကို ခင်းပေးရခြင်း၊ နေဖူးသည် မနေဖူးသည်ကို ပြောရခြင်း၊ ဆွမ်းခံရွာကို ပြောရခြင်း၊ သေက္ခဟု သမုတ်အပ်ကုန်သော ဒါယကာတို့ကို ပြောကြားရခြင်း၊ သောက်ရေ သုံးဆောင်ရေကို ပြောကြားရခြင်း၊ ကျင်ကြီးစွန့်ရာ ကျင်ငယ်စွန့်ရာ အရပ်ကို ပြောကြားရခြင်း၊ ဤအချိန်၌ ဝင်ရမည် ဤအချိန်၌ ထွက်ရမည်ဟု သံဃာ၏ ကတိကဝတ်ကို ပြောရခြင်း စသော အာဝါသိကရဟန်း သာမဏေတို့ ပြုရာသောဝတ်လည်းကောင်း။
၃။ ဂမိကဝတ္တဉ္စ = သစ်ဘဏ္ဍာ မြေဘဏ္ဍာစသည်တို့ကို သိုမှီးခြင်း၊ တံခါး မ လေသာတံခါးတို့ကို ပိတ်ခြင်း၊ ရဟန်းဖြစ်စေ, သာမဏေဖြစ်စေ, အာရာမ်စောင့်ဖြစ်စေ, ဥပါသကာကိုဖြစ်စေ ပန်ပြော၍ သွားရခြင်း၊ ထိုသူတို့ မရှိမူ မိုးမစိုသော နေရာထောင့်၌ ကျောက်ခဲလေးလုံးတို့၌ ညောင်စောင်းကို ခင်း၍ ညောင်းစောင်းအဆင့်ဆင့် အင်းပျဉ်အဆင့်ဆင့် ပြင်၍ အိပ်ရာနေရာတို့ကို အပေါ်၌ ပုံ၍ သစ်ဘဏ္ဍာ မြေဘဏ္ဍာတို့ကို သိမ်းဆည်း၍ တံခါးမ လေသာတံခါးတို့ကို ပိတ်လျက် ဖဲသွားရခြင်း၊ ကျောင်းအလုံးစုံ မိုးယိုခဲ့သော် စွမ်းနိုင်မူ မိုးခဲ့ရမည်၊ ကြောင့်ကြစိုက်ရမည်၊ မရကုန်မူ လွင်တီးခေါင်၌ ယခင်အတိုင်း ညောင်စောင်းအဆင့်ဆင့် အင်းပျဉ်အဆင့်ဆင့် တင်၍ သစ်ဘဏ္ဍာ မြေဘဏ္ဍာ ပစ္စည်းအားလုံးတင်၍ မြက်သစ်ရွက် ထန်းရွက်စသည်ဖြင့် ဖုံးအုပ်၍ ဖြစ်စေ နီးရာရွာသို့ ပို့ဆောင်၍ဖြစ်စေ ဖဲသွားရခြင်း၊ ဤသို့စသော ခရီးသွားအပ်သော ရဟန်းသာမဏေတို့ ပြုရာသော ဝတ်လည်းကောင်း။
၄။ အနုမောဒနာဝတ္တဉ္စ = မထေရ်ကြီးတရားဟောခြင်း၊ မထေရ်ကြီးက တိုက်တွန်းမှ ဟောခြင်း၊ မထေရ်ကြီးအား ပန်လျှောက်၍ဟောခြင်း၊ ဆွမ်းစားဇရပ်၌ မထေရ်ကြီး မထေရ်ငယ်ငါးပါး မထေရ်အပါးမှာ ဆိုင်းငံ့ နေရစ်ခဲ့ရခြင်း၊ (အကုန်ပြန်မကြွရဟု ဆိုလိုသည်) စသော တရားဟောရာ၌ ပြုရာသောဝတ်လည်းကောင်း။
(မှတ်ချက်) ဆွမ်းတရားဟောရာ၌ ပထမ မထေရ်ကြီး၏ ခွင့်ပြုချက်အရ တရားဟောနေစဉ် နောက်ထပ် ဝါပိုကြီးသော မထေရ်ကြီး ရောက်လာလျှင် ခွင့်ပန်ကြားဖွယ် မလို။
ခွင့်မပန်ဘဲ ဟောကြားနိုင်ခြင်း
တရားစကားဟောပြောရာ၌ ---
၁။ ဥပနိသိန္နကထာ အနီး၌ ထိုင်နေသူတို့အား ဟောရသော တရားစကား၊
၂။ အနုမောဒနကထာဆွမ်းအလှူရှင်တို့အား ဟောရသော တရားစကား စသည်ဖြင့် နှစ်မျိုး ရှိ၏၊
ဥပနိသိန္နကထာ၌သာ မထေရ်ကြီး ပိုင်၏၊ အနုမောဒနာကထာ၌ကား မထေရ်ကြီး မပိုင်၊ ထို့ကြောင့် အလှူရှင်တို့က မိမိတို့ ကြည်ညိုသော ရဟန်းကို တရားဟော (ရေစက်ချ) တောင်းပန်လျှင် မထေရ်ကြီးထံ ခွင့်မပန်ဘဲ ဟောမှုကြောင့် အာပတ်မသင့်ပါ။ (ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၇။)
မနုဿာ အတ္တနော ဇာနနကဘိက္ခုံ အာပုစ္ဆန္တိ၊ တေန ထေရံ အာပုစ္ဆိတွာ ကထေတဗ္ဗံ-ဟု အဋ္ဌကထာ မိန့်ဆိုသောကြောင့် မထေရ်ကြီးထံ ခွင့်ပန်၍သာ ထိုရဟန်းက တရားစကား ဟောပြောခွင့်ရသည်။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ ဘာသာဋီကာ၊၂၂၆။)
၅။ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တဉ္စ = အချက်ပေးသော တုံး, အုံးမောင်း, ကြေးစည်, သံချောင်းခေါက်သံကြားမူ ထက်ဝန်းကျင်မှ အဝန်းညီစွာ သင်းပိုင်ကို ဝတ်၍ ခါးပန်းကို ဖွဲ့၍ ဧကသီသင်္ကန်းကြီးတို့ကို နှစ်ထပ်ပြုကာ ရုံ၍ (ကျောင်းက လုံခြုံမူ နှစ်ထပ်သင်္ကန်း ထားခဲ့နိုင်၏၊ အရုဏ်တက်ချိန်ဖြစ်မူ သင်္ကန်းကြီး မထားခဲ့ရ၊) ကမ္ပတ်သီးကို တပ်၍ သပိတ်ကို ရေကျင်း ဆေးကြောပြီးလျှင် သပိတ်ကို ရိုသေစွာ ပွေ့လွယ်၍ မနှေးမလျင် ရွာတွင်းသို့ ကောင်းစွာ ဝင်ရခြင်း၊ မထေရ်ကြီး ရဟန်းကြီးတို့ကို ကျော်တက်၍ မထေရ်ကြီးရဟန်းတို့၏ ရှေ့မှ မသွားရခြင်း၊ ဆွမ်းစားဇရပ်သည် ရွာတွင်း၌ဖြစ်မူ ကောင်းစွာ ဖုံးလွှမ်းလျက် သွားရခြင်း၊ မျက်လွှာချလျက် သွားရခြင်း၊ ကောင်းစွာ ဣန္ဒြေကို စောင့်စည်းလျက် သွားရခြင်း၊ သင်္ကန်းကို ပင့်လျက် မသွားရခြင်း၊ ပြင်းစွာ ရယ်မောလျက် မသွားရခြင်း၊ ရွာတွင်း၌ ငယ်သောအသံ ရှိသည်ဖြစ်၍ သွားရခြင်း၊ သေခိယလာ သာရုပ္ပသိက္ခာပုဒ်များအတိုင်း ကျင့်ခြင်း၊ မထေရ်ကြီးရဟန်းတို့ကို တိုးဝှေ့လျက် မနေထိုင်ခြင်း၊ ရဟန်းငယ်တို့ကို နေရာဖြင့်လည်း မတားမြစ်ရခြင်း၊ ရွာတွင်း၌ သင်္ကန်းကြီးကို ဖိလျက်လည်း မနေထိုင်ရခြင်း၊ ဆွမ်းလောင်းလှူလတ်သော် လက်နှစ်ဖက်တို့ဖြင့် သပိတ်ကို ကိုင်၍ ခံရခြင်း၊ ထောပတ် ဆီ လက်သုတ် စသည် လောင်းမူ ရဟန်းအားလုံးတို့အား အညီအမျှပြည့်စုံပါစေဟု မထေရ်ကြီးက ပြောရခြင်း၊ သပိတ်၌ အမှတ်ရှိသည်ဖြစ်၍ သပိတ်အတွင်း အနားရေးနှင့်ညီသော ဆွမ်းကို ခံရခြင်း၊ ရဟန်းအားလုံးတို့ အတွက် ဆွမ်းမရောက်မီ မထေရ်ကြီးသည် ဆွမ်းမစားရခြင်း၊ သေခိယလာ ဘောဇနသံယုတ္တသိက္ခာပုဒ်များနှင့်အညီ ဆွမ်းစားရခြင်း၊ သပိတ်ကို ရေဆေးသောအခါ တခြားသို့ မဖိတ်စေရန် နှိမ့်ချ၍ ထွေးခံစသည်၌ လောင်းထည့်ရခြင်း၊ အာမိသ ပေကျံသော လက်ဖြင့် သောက်ရေခွက်ကို မကိုင်ရခြင်း၊ လုတ်ဆေးရေ လက်ဆေးရေစသည်ကို အခြားနေရာများသို့ မစင်ပါစေလင့်ဟု အာရုံပြု၍ နှိမ့်ချကာ ထွေးခံစသည်၌ ထွေးစွန့် လောင်းထည့်ရခြင်း၊ ပြန်ကြွသောအခါ မထေရ်ငယ်များက ရှေးဦးစွာ ပြန်ကြွရခြင်း၊ မထေရ်ကြီးက နောက်မှ ပြန်ကြွရခြင်း၊ (တချို့သော ကျောင်းတိုက်များ၌ မထေရ်ငယ်တို့သည် ဆွမ်းစားအိမ်မှ ရှေးဦးစွာ ဆင်းကြ၍ လမ်းပေါ်၌ တန်းစီစောင့်နေပြီး မထေရ်ကြီးက နောက်မှ ဆင်းလာကာ မထေရ်ကြီးက ဦးဆောင်၍ပင် တန်းစီကာ ညီညီညာညာ ပြန်ကြွသည်ကို တွေ့ရပါသည်။) ပြန်ကြွသောအခါ၌လည်း သေခိယသာရုပ္ပသိက္ခာပုဒ်များအတိုင်းပင် ပြန်ကြွရခြင်း၊ ဤသို့ စသော ဆွမ်းစားဇရပ်၌ ပြုရသောဝတ်လည်းကောင်း။
(မှတ်ချက်) ဆွမ်းစားဇရပ်သည် မြို့ရွာတွင်း၌ရှိသော ဇရပ်၊ ကျောင်းတိုက်အတွင်း၌ရှိသော ဆွမ်းစားဇရပ်ဟူ၍ နှစ်မျိုး ရှိသည်။ ဒကာ ဒကာမတို့ လာရောက်လောင်းလှူကြသော ကျောင်းတွင်းဆွမ်းစားဇရပ်၌လည်း ရွာတွင်း ဇရပ်ကဲ့သို့ပင် ကျင့်ဆောင်ရမည်ဟု ဖားအောက်တောရ ဆရာတော်ဘုရား မိန့်ကြားတော်မူသည်။
၆။ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တဉ္စ = သစ်ဘဏ္ဍာ မြေဘဏ္ဍာစသည်တို့ကို သိုမှီးခြင်း၊ သပိတ်ကို ရေကျင်းခြင်း၊ ခါးပန်းကို ဖွဲ့ခြင်း၊ သင်းပိုင်သင်္ကန်းတို့ကို အဝန်းညီစွာ ဝတ်ရုံခြင်း၊ ဧကသီသင်္ကန်းကြီးတို့ကို နှစ်ထပ်ပြုလျက် ရုံရခြင်း၊ ကမ္ပတ်သီးကို တပ်လျက်, သပိတ်ကို ယူလျက် မနှေးမလျင် ရွာတွင်းသို့ ဝင်ရခြင်း၊ သေခိယသိက္ခာပုဒ်များနှင့်အညီ သွားလာရခြင်း၊ မရှည်မကြာ ရပ်ရခြင်း၊ အလွန် လျင်မြန်စွာ မပြန်ရခြင်း၊ ဆွမ်းကို လှူလိုသလော, ဟင်းကို လှူလို သလောဟူသည်ကို ရပ်လျက် မှတ်သားရခြင်း၊ (မျက်စိထက်ဝက်ဖြင့် လှမ်းကြည့်ရမည်ဟု အဋ္ဌကထာ ဆို၏၊၊) အလုပ်ကို ချခြင်း, နေရာမှ ထခြင်း, ယောက်မ အိုးခွက် ပန်းကန် သုံးသပ်ခြင်းသော်လည်းကောင်း, ရပ်စေသော်လည်းကောင်း လှူလိုရာ၏ဟု နှလုံးပြု၍ ရပ်ရခြင်း၊ သပိတ်ကို နှိမ့်၍ လက်နှစ်ဘက်တို့ဖြင့် သပိတ်ကို ပွေ့ကိုင်ကာ ဆွမ်းကို ခံရခြင်း၊ ဆွမ်းလှူသော မိန်းမ၏ မျက်နှာ စသည်ကို မကြည့်ရခြင်း၊ ဆွမ်းလှူပြီးသော် သင်္ကန်းကြီးဖြင့် သပိတ်ကိုဖုံး၍ ကောင်းစွာ မနှေးမလျင် ပြန်ရခြင်း၊ (ရှေးက သပိတ်အဖုံး မပါ၍ သင်္ကန်းကြီးနှင့် ဖုံးကြရသည်။) သေခိယလာသာရုပ္ပသိက္ခာပုဒ် နှင့်အညီ ပြန်ကြွရခြင်း၊ ဆွမ်းခံရွာမှ ရှေးဦးစွာ ဖဲခဲ့သော ပြန်ခဲ့သော ရဟန်းသည် နေရာခင်းရခြင်း၊ ခြေဆေးရေ ခြေဆေး အင်းပျဉ် ခြေပွတ်အိုးခြမ်းတို့ကို အနီး၌ ထားရခြင်း၊ ဆွမ်းဦးထည့်ရန် ခွက်ကို (ဇလုံကြီးစသည်ကို) ဆေး၍ အနီး၌ ထားရခြင်း၊ မိမိ မစားလိုသော ဆွမ်း ဆွမ်းဟင်း စသည်တို့ကို ထိုခွက်၌ ထည့်ရခြင်း၊ သောက်ရေသုံးရေ အနီး၌ ထားရခြင်း၊ နောက်မှ ဖဲခဲ့သော ရဟန်း သည် စားကြွင်းရှိ၍ စားလိုမူ စားရခြင်း၊ နောက်ဆုံးဖြစ်သော ရဟန်းသည် ကြွင်းကျန်သော ဆွမ်း, ဆွမ်းဟင်းတို့ကို မစားလိုမူ မြက်, သစ်ပင် မရှိရာ အရပ်၌သော်လည်း စွန့်ရခြင်း၊ ပိုးမွှားမရှိသော ရေ၌သော်လည်း သွန်ရခြင်း၊ နေရာတို့ကို ရုပ်သိမ်းရခြင်း၊ ခြေဆေးရေ, ခြေဆေးအင်းပျဉ် စသည်တို့ကို သိမ်းရခြင်း၊ ဆွမ်းဦးထည့်ရာခွက် (ဇလုံကြီး)ကို ဆေး၍ သိမ်းရခြင်း၊ သောက်ရေသုံးရေခွက် သိမ်းရခြင်း၊ ဆွမ်းစားကျောင်းကို တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ သောက်ရေအိုး သုံးရေအိုး သန့်သက်ရေအိုးတို့၌ ရေအချည်းနှီး, ရေမရှိသည်ကို မြင်သော် ထည့်ထားရခြင်း ရေအိုးစသည်ကို မချီမကြွနိုင်သော ရဟန်းသည် အဖော်ကို လက်ယပ်ခေါ်၍ (အော်ဟစ်မခေါ်ရဟု ဆိုလိုသည်၊၊) လက်ချင်းယှက်ကာ တည်ထားရခြင်း၊ မချီမကြွနိုင်ခြင်း အကြောင်းကြောင့်သော်မျှလည်း စကားမပြောရခြင်း၊ (သတိပြုမှတ်သားခဲ့ပါ) ဤသို့စသော ဆွမ်းခံလှည့်လည်သော ရဟန်းသာမဏေတို့ ပြုရာသော ဝတ်လည်းကောင်း။
၇။ အရညကဝတ္တဉ္စ =တောနေရဟန်းသည် စောစောထ၍ သပိတ်ကို အိတ်၌ ထည့်ပြီးလျှင် ပခုံး၌လွယ်လျက် သင်္ကန်းကို ပခုံး၌တင်၍ ဖိနပ်စီးကာ သစ်ဘဏ္ဍာ မြေဘဏ္ဍာ စသည်တို့ကို သိမ်းဆည်း၍ တံခါးမ လေသာပြူတင်းတို့ကို ပိတ်ဆို့ပြီးလျှင် ကျောင်းမှ ဆင်းခဲ့ရခြင်း၊ ရွာအဝင်ဝသို့ရောက်လျှင် ဖိနပ်ကို ချွတ်၍ အောက်သို့နှိမ့်ကာ ခါပြီးလျှင် အိတ်၌ထည့်လျက် ပခုံး၌ ချိတ်၍ အဝန်းသုံးပါးကို ဖုံးလွှမ်းသဖြင့် အဝန်းညီစွာ ဝတ်လျက် ခါးပန်းကို ဖွဲ့လျက် အထပ်ရှိသည်ကိုပြု၍ သင်္ကန်းကြီးကို ရုံလျက် ကမ္ပတ်သီးကို တပ်လျက် ရေဆေး၍ သပိတ်ကို ယူလျက် မနှေးမလျင် ကောင်းစွာ ရွာတွင်းသို့ ဝင်ရခြင်း၊
မှတ်ချက် - ထားစရာ တည်စရာ သပိတ်အိတ်ကို ခွင့်ပြုသည်။ ဆွမ်းခံ အိတ် ခွင့်ပြုခြင်းလည်း မရှိ၊ ပယ်ခြင်းလည်း မရှိ၊ အချို့က ပယ်ကြသည်။(ရှေးက အငြင်းအခုံ ဖြစ်ဖူး၏၊) သပိတ်အိတ်ဖြင့် လွယ်လျက် ဆွမ်းမခံကောင်း ဟု အယူရှိသော မထေရ်တို့ကား တောနေရဟန်းတို့အား ရွာပ၌သာ ခွင့်ပြု သည်။ ရွာဝင်ခါနီး ချွတ်ရသည်ဟု အရညဝတ်ကို ကိုးကား၍ သပိတ်အိတ် မအပ်”ဟု ဆိုကုန်၏၊ သာသနာပိုင် ဂုဏ်ထူးဆောင် မထေရ်ကြီးများကပင် ဆိုကြသဖြင့် အဆက်ဆက်လိုက်၍ ဆိုကုန်၏၊ ယခု သပိတ်အိတ်သည် ကွန်ချာ ဖြစ်၏၊ ဆိုင်းနှင့် တူ၏၊ ထို့ကြောင့် မအပ်ဟု ဆိုကုန်၏၊ ခန္ဓက၌ မအပ်ဟု ဆိုလျှင် ဒုက္ကဋ်ပင်တည်းဟု အဆိုရှိ၏၊ ဗန်းမော်ဆရာတော်ကြီးကား အရညကဝတ်လာ သပိတ်အိတ်ကား သပိတ်မပွန်းရုံ ထည့်ရသော သူတောင်းစား လွယ်အိတ်ကြီးမျိုး ဖြစ်၍ အိတ်နှင့်တကွ ဆွမ်းခံ၍ မဖြစ်သောကြောင့် ချွတ်ရသည်။ မအပ်၍ အာပတ်သင့်၍ ချွတ်ရသည် မဟုတ်၊ ယခုကာလ သပိတ်အိတ်များကား ဆွမ်းခံ၍လည်း ဖြစ်သည်။ ဣန္ဒြေရ၍ သမဏသာရုပ္ပလည်း ဖြစ်လှသည်။ လက်ညောင်း သက်သာ ကိုယ်ချမ်းသာ၍ လွန်စွာ ကျေးဇူးများသည်ဟု မိန့်ဆိုတော်မူသတတ်။
သင်္ဂဇာဆရာတော်ကြီးကလည်း ငါ့တပည့်များ အရဟတ္တဖိုလ်သို့ ရောက်သည့်တိုင်အောင် သပိတ်အိတ်လွယ်၍ ဆွမ်းခံကြလေ၊ ပိဋကတ်ထိုးထွင်း ဉာဏ်ခေါင်ချဉ်းသော ငါတို့ကျေးဇူးရှင် သီးလုံးဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ နည်းလမ်းတော် ဖြစ်ပေသည်ဟု မိန့်ဆိုတော်မူသတတ်။ (စူဠဝါအရသာ၊ ၁၂၉။)ကွန်ချာဆိုင်းကို သမ္မုတိမရဘဲ ထမ်းပိုး၌ မဆွဲအပ်ဟု ဆိုလျှင် သင့်တော်ရာ၏၊ ပခုံး၌ ဆိုင်းလွယ်လျက် ဆွမ်းမခံကောင်းဟု ဆိုလျှင် သဘင်စကားပမာ ရယ်ဖွယ်ရာသာ ဖြစ်ရာ၏၊ အချို့လည်း ဂရုကလဟုကေသုဖြင့် အရာမဟုတ်ဘဲလျက် မိမိစကား ခိုင်လိုခိုင်ငြား အဆိုမှားကုန်၏၊
(စူဠဝါအရသာ၊၁၃၀။)
မင်္ဂလာစံကျောင်းဆရာတော်၏ အဆုံးအဖြတ်
အရညဝါသီ ဂါမဝါသီရဟန်းနှစ်ယောက်တို့အားပင် ရွာတွင်းရွာပ နှစ်ဌာနတို့၌ သပိတ်အိတ်လွယ်၍ ဆွမ်းခံခြင်းငှာ မအပ်၊ သပိတ်အိတ်မှ သပိတ်ကို ထုတ်လျက် လက်ဖြင့် ကိုင်လျက်သာ အရညဝါသီ ဂါမဝါသီ ရဟန်းနှစ်ယောက်တို့ ဆွမ်းခံအပ်သည်။ (စူဠဝါပါဠိတော်နိဿယသစ်၊ ၉၁။)
အဓိဋ္ဌာန်မလောက်သော သပိတ်အိတ်များသည် အဓိဋ္ဌာန် ဝိကပ္ပနာ မလောက်သောကြောင့် ပတ္တတ္ထဝိက သပိတ်အိတ်ဝေါဟာရကိုကား မရ၊ အုပ်ဆိုင်း, ရေတကောင်းဆိုင်း စသည်တို့ကဲ့သို့ ဆိုင်းဟူသော ဝေါဟာရကိုသာ ရခဲ့သည်ရှိသော် ရှေးဦးအစ ပထမ၌ -
“န ဘိက္ခဝေ ဒဏ္ဍသိက္ကာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိဒုက္ကဋဿ။” - ဟု ပယ်တော်မူပြီးမှ ဆိုင်းနှင့် ကင်း၍ သပိတ်ကိုဆောင်ခြင်းငှာ မစွမ်းနိုင်သော ဂိလာနပုဂ္ဂိုလ်အား -
“အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဂိလာနဿ သိက္ကာသမုတိံ ဒါတုံ” - ဟု အနုပညတ် ထပ်ဆင့် ခွင့်ပြုတော်မူသောကြောင့် ထိုအဓိဋ္ဌာန် မလောက်သော သပိတ်အိတ် ဆိုင်းသည် သမ္မုတိရသော ဂိလာနပုဂ္ဂိုလ်အား အပ်ရာ၏၊ သမ္မုတိ မရသော ဂိလာန (မကျန်းမာသူ) အဂိလာန (ကျန်းမာသူ) ပုဂ္ဂိုလ် နှစ်ယောက်တို့အား ထိုသပိတ်အိတ်ဆိုင်းသည် မအပ်ရာ။
(စူဠဝါပါဠိတော်နိဿယသစ်၊ ၉၃။)
သပိတ်ကို ပခုံး၌ လွယ်ထားလျှင်ကား တံခါးရွက်ကို လက်တစ်ဖက်ဖြင့် တွန်းထားနိုင်သောကြောင့် ဖွင့်ကောင်း၏၊ ရင်ခွင်၌ သပိတ်မထားကောင်း, တင်ပလ္လင်ခွေ၌ မထားကောင်းဟု ဆိုရာ၌လည်း သပိတ်ကို လွယ်ထားလျှင် ထလိုက်သော်လည်း သပိတ်မကျနိုင်သောကြောင့် ထားကောင်းပါ၏၊ (ခုဒ္ဒသိက္ခာဘာသာဋီကာ)တချို့ကား ကွန်ချာသပိတ်အိတ်၌ အပေါက်ပါသောကြောင့် ပရိက္ခာရစောဠ အဓိဋ္ဌာန်တင်၍ မရ၊ ထို့ကြောင့် မအပ်ဟု ဆိုကြ၏၊
ရွာတွင်း၌ ကောင်းစွာ ဖုံးလွှမ်းလျက် သွားရခြင်း
ရွာမှထွက်သော် သပိတ်ကို အိတ်၌ ထည့်ပြီးလျှင် ပခုံး၌လွယ်လျက် သင်္ကန်းကိုခေါက်၍ ဦးခေါင်း၌တင်ကာ ဖိနပ်စီး၍ သွားရခြင်း၊ (ဤ၌လည်း ဖိနပ်မစီးသူ, သင်္ကန်းရုံမကြွသူတို့ စာနှင့် မညီ၍ အာပတ်သင့်သည်ဟု မဆိုရ၊) တောနေရဟန်းသည် သောက်ရေ သုံးရေ တည်ထားရခြင်း၊ မီးပွတ်ခုံ မီးပွတ်ကျည် (ယခုခေတ်မီးခြစ်)တောင်ဝှေးကို အနီး၌ ထားရခြင်း၊ နက္ခတ်တာရာအကြောင်း အားလုံးတို့ကိုလည်းကောင်း အချို့တို့ကိုလည်းကောင်း သင်ယူရ ခြင်း၊ အရပ်လေးမျက်နှာတို့၌ လိမ္မာရခြင်း စသော တောနေရဟန်းတို့ ကျင့်ရာသော ဝတ်လည်းကောင်း။ (ကြွင်းပိဏ္ဍစာရိကဝတ်အတိုင်း သိပါ)
၈။ သေနာသနဝတ္တဉ္စ =ညောင်စောင်း အင်းပျဉ် ကုလားထိုင် အိပ်ရာ နေရာတို့ကို သုတ်သင်ခြင်း၊ နေလှန်းခြင်း၊ ကျောင်း၌ ပိုးအိမ် ပင့်ကူမျှင်ရှိအံ့၊ ဗိတာန်မျက်နှာကြက်မှစ၍ ပယ်ရှားရခြင်း၊ လေသွန်တံခါး တိုက်လေးထောင့် နံရံတို့ကို သုံးသပ်ပွတ်တိုက်ရခြင်း၊ အပြေအပြစ်မပြုအပ်သော မြေဖြစ်အံ့၊ ရေဖြန်း၍ ကျောင်းကို မြူမှုန်မတက်စေလင့်ဟု (နှလုံးထား၍) တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ အမှိုက်တံမြက်ချေးကို ကျုံး၍ သင့်ရာအရပ်၌ စွန့်ပစ်ရခြင်း၊
ရဟန်း၏အနီး ကျောင်း၏အနီး သောက်ရေသုံးရေတို့၏ အနီး၌ အိပ်ရာ “နေရာတို့ကို မခါရခြင်း၊ လေညာအရပ်၌ အိပ်ရာနေရာတို့ကို မခါအပ်၊ လေအောက်အရပ်၌သာ ခါရခြင်း၊ ညောင်းစောင်း, အင်းပျဉ်, ဘုံလျှို, ခေါင်းအုံး, နိသီဒိုန်, အိပ်ရာခင်း, မြေအခင်း, ထွေးခံ, မှီရာတံကဲပျဉ်တို့ကို နေလှန်းသုတ်သင်ပြီးလျှင် ခါ၍ ပွတ်တိုက်၍ ခင်းထားမြဲအတိုင်း တစ်ဖန် ပြန်ခင်းထားရခြင်း၊ သပိတ်ကို ညောင်းစောင်းအောက် အင်းပျဉ်အောက် အခင်းရှိသော နေရာ၌ ထားရခြင်း၊ သင်္ကန်းကို ကိုင်၍ လက်တစ်ဖက်ဖြင့် သင်္ကန်းတန်း (ဝါ) သင်္ကန်းကြိုးကို ပွတ်တိုက်၍ ထိုမှာဘက်က အစွန်းကို ဤမှာဘက်မှ အခွေပြုလျက် သင်္ကန်းကို ထားရခြင်း၊ မြူနှင့်တကွသော လေတို့သည် လာကုန်အံ့၊ တံခါးတို့ကို ပိတ်ရခြင်း၊ အေးသောအခါဖြစ်မူ နေ့အခါ၌ လေသွန်တံခါးတို့ကို ဖွင့်ထားရ၍ ညဉ့်အခါ၌ ပိတ်ထားရခြင်း၊ ပူအိုက်သောအခါဖြစ်မူ နေ့အခါ၌ လေသွန်တံခါးတို့ကို ပိတ်ထား၍ ညဉ့်အခါ ၌ ဖွင့်ထားရခြင်း၊ ကျောင်းပရိဝုဏ်, တံခါးမုခ်, စည်းဝေးရာ ဇရပ်, မီးတင်းကုပ်, ကျင်ကြီးအိမ်, ကျင်ငယ်အိမ် စသည်၌ အမှိုက်ရှိသည်ဖြစ်အံ့၊ တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ သောက်ရေသုံးရေ သန့်သက်ရေ မရှိသည်ဖြစ်အံ့၊ သွန်းလောင်း ခပ်ထည့် တည်ထားရခြင်း၊ သီတင်းကြီးရဟန်းနှင့်အတူ တစ်ကျောင်းတည်း၌နေမူ သီတင်းကြီးရဟန်းကို မပန်ကြားဘဲ သင်ယူခြင်း၊ မေးမြန်းခြင်း၊ သရဇ္ဈာယ်ခြင်းတို့ကို မပြုရခြင်း၊ တရားမဟောရခြင်း၊ ဆီမီး မထွန်းညှိရခြင်း၊ ဆီမီးကို မငြိမ်းစေအပ်ခြင်း၊ (လျှပ်စစ်မီး ဖွင့်ခြင်းပိတ်ခြင်း ပါဝင်သည်။) လေသာတံခါးတို့ကို မဖွင့်အပ် မပိတ်အပ်ခြင်း၊ သီတင်းကြီးရဟန်းနှင့်အတူ စင်္ကြံတစ်ခုတည်း၌ စင်္ကြံလျှောက်မူ သီတင်းကြီးရဟန်းရှိရာသို့ မျက်နှာမူလျက် သွားရခြင်း၊ သီတင်းကြီးရဟန်းကို သင်္ကန်းကြီးစွန်းဖြင့် မတိုက်ခိုက်မိစေရခြင်း စသော ကျောင်းအိပ်ရာနေရာ၌ ပြုရာသောဝတ်လည်းကောင်း။
၉။ ဇန္တာဃရဝတ္တဉ္စ = ဇရုံးအိမ်သို့ ရှေးဦးစွာ သွားသောရဟန်းသည် ပြာများမူ ပြာကို စွန့်ရခြင်း၊ အမှိုက်ရှိမူ တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ ကသယ်မှုန့်ကို စုရုံးထားရခြင်း၊ မြေညက်ကို ရေဆွတ်ရခြင်း၊ ရေချိုးကျင်း ရေချိုးကန်၌ ရေကို လောင်းထည့်ရခြင်း၊ မြေညက်ဖြင့် မျက်နှာကို လိမ်းကျံ၍ ရှေ့မှလည်းကောင်း, နောက်မှလည်းကောင်း ဖုံးလွှမ်း၍ ဇရုံးအိမ်သို့ ဝင်ရခြင်း၊ မထေရ်ကြီးရဟန်းတို့ကို တိုးဝှေ့၍ မနေထိုင်ရခြင်း၊ ရဟန်းငယ်တို့ကို နေရာဖြင့် မတားမြစ်ရခြင်း၊ စွမ်းနိုင်မူ မထေရ်ကြီးရဟန်းတို့အား ချေးပွတ်ရခြင်း၊ မထေရ်ကြီးရဟန်းတို့၏ ရှေ့၌ ရေမချိုးအပ်၊ အထက်မှ ရေမချိုးအပ်ခြင်း၊ ရေချိုးပြီး၍ တက်သော ရဟန်းသည် ဆင်းသောရဟန်းတို့အား လမ်းပေးရခြင်း၊ ဇရုံးအိမ်မှ နောက်ဆုံး ထွက်သော ရဟန်းသည် ဇရုံးအိမ်၌ ညွန်ဗွက်ထမူ ဆေးကြောရခြင်း၊ ဇရုံးအင်းပျဉ်ကို ယူ၍ ရှေ့မှလည်းကောင်း, နောက်မှလည်းကောင်း ဖုံးလွှမ်း၍ ထွက်ရခြင်း၊ မြေညက်ခွက်ကို ဆေး၍ ဇရုံးအင်းပျဉ်ကို သိမ်း၍ မီးကိုငြိမ်း၍ တံခါးကိုပိတ်၍ ဖဲသွားရခြင်း စသော ချွေးဇရုံးအိမ်၌ ပြုရာသောဝတ်လည်းကောင်း။
(မှတ်ချက်) ချွေးဇရုံးအိမ်ဟူသည် ချွေးထွက်နည်းသူ ချွေးငုတ်သူတို့ ချွေးရစေရန် ချွေးအောင်းရသော အဆောက်အအုံ ဖြစ်သည်။ ရေချိုးခန်းနှင့် မတူသည်ကို သတိပြုပါ။ မထေရ်ကြီးရဟန်းတို့ကို မရိုသေခြင်းကို စွဲ၍ ဇရုံးအိမ်၌ များစွာသော ထင်းတို့ကို တင်၍ မီးရှို့သော ရဟန်းအား ဒုက္ကဋ်၊ မီးရှို့၍ တံခါးကို ပိတ်လျက် တံခါးအနီး၌ ပိတ်ထိုင်သော ရဟန်းအား ဒုက္ကဋ်အာပတ်သင့်၏၊
၁၀။ ဝစ္စကုဋိဝတ္တဉ္စ = ကျင်ကြီးအိမ်၏ အပြင်၌ ရှိသောရဟန်း အတွင်း၌ ရှိနေသော ရဟန်းတို့သည် အပြန်အလှန် ချောင်းဟန့်ခြင်း၊ သင်္ကန်းတန်း၌ သင်္ကန်းကို တင်၍ မနှေးမလျင် ဝင်ခြင်း၊ သင်းပိုင်ကိုပင့်၍ မဝင်ခြင်း၊ နင်းခုံ၌ နင်းမိမှ သင်းပိုင်ကိုပင့်ခြင်း၊ ညီးတွားလျက် ကျင်ကြီးကို မစွန့်ရခြင်း၊ ဒန်ပူခဲလျက် ကျင်ကြီးကို မစွန့်ရခြင်း၊ ကျင်ကြီးတွင်းပြင်ပ ကျင်ငယ်ခွက်ပြင်ပ၌ မစွန့်ရခြင်း၊ ကျင်ငယ်ခွက်၌ တံတွေးမထွေးရခြင်း၊ ကြမ်းသော ကနုတံ စသည်ဖြင့် မသုတ်ခြင်း၊ သန့်သက်ရေဆေးခြင်း၊ ကနုတံကို ကျင်ကြီးခွက်၌ မချခြင်း၊ ခြေနင်းခုံ၌ နင်းလျက် သင်းပိုင်ကို ဖုံးလွှမ်းခြင်း၊ သင်းပိုင်ကို ပင့်မ၍ မထွက်ခြင်း၊ သန့်သက်ရေဆေးရာ ခြေနင်းခုံ၌ ရပ်လျက် သင်းပိုင်ကို မ, ရခြင်း၊ စပ်စပ် အသံပြုလျက် မဆေးခြင်း၊ သန့်သက်ရေ ဆေးရန်ခွက်၌ ရေကို ချန်မထားခြင်း၊ သန့်သက်ရေဆေးရာ ခြေနင်းခုံ၌ ရပ်လျက် ဖုံးလွှမ်းရခြင်း၊ ကျင်ကြီးအိမ်၌ ကျင်ကြီးလိမ်းကျံမူ ဆေးကြောရခြင်း၊ ကျင်ကြီးအိမ် ပရိဝုဏ် တံခါးမုခ်တို့၌ အမှိုက်ရှိမူ တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ သန့်သက်ရေအိုး၌ ရေမရှိမူ ရေလောင်း ထည့်ရခြင်း စသောကျင်ကြီးအိမ်၌ ပြုရာသောဝတ်လည်းကောင်း။
၁၁။ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တဉ္စ = နံနက်စောစောထ၍ ဖိနပ်ကို ချွတ်ပြီးလျှင် ကိုယ်ဝတ်ကို လက်ကတော့စမ္ပယ်တင်၍ မျက်နှာသစ်ရေ ဒန်ပူကပ်ခြင်း၊ ယာဂုဆွမ်းကပ်ခြင်း၊ သပိတ်, ခွက်ဆေးခြင်း၊ ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာသည် နေရာမှ ထခဲ့သော် နေရာခေါက်သိမ်းခြင်း၊ အမှိုက်ရှိမူ တံမြက်လှည်းခြင်း၊ ကျောင်း အိပ်ရာနေရာတို့ကို သုတ်သင်ခြင်း, နေလှန်းခြင်း၊ ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာသည် ရွာသို့ ဝင်လိုငြားအံ့၊ သင်းပိုင် ခါးပန်းကြိုး ပေးရခြင်း၊ ကိုယ်ဝတ်နှင့်ဒုကုဋ် ထပ်၍ ပေးရခြင်း၊ ဆေးကြော၍ ရေနှင့်တကွသော သပိတ်ကို ပေးရခြင်း၊ ဆရာသည် နောက်လိုက်ကို အလိုရှိအံ့၊ အဝန်းသုံးပါးညီစွာ သင်းပိုင်သင်္ကန်းတို့ကို ဝတ်ရုံ၍ ခါးပန်းကိုဖွဲ့၍ ကမ္ပတ်သီးကိုတပ်လျက် သပိတ်ကို ဆေးကြော ယူငင်ကာ ဆရာရဟန်း၏ နောက်မှ မနီးမဝေးလိုက်ရခြင်း၊ သပိတ်လဲလှယ်ခြင်းကို လှမ်းယူရခြင်း၊ ဆရာစကားပြောဆိုနေစဉ် အကြားအကြား၌ ဝင်၍ စကားမပြော ရခြင်း၊ ဆရာသည် အာပတ်နှင့် နီးစပ်သောစကားကို ပြောဆိုခဲ့မူ တားမြစ်ရခြင်း၊ ဆွမ်းခံရာမှ ပြန်လာသော် ရှေးဦးစွာ လာနှင့်၍ နေရာခင်းရခြင်း၊ ခြေဆေးရေ, ခြေဆေးအင်းပျဉ်, ခြေပွတ်အိုးခြမ်းတို့ကို အနီး၌ ထားရခြင်း၊ ခရီးဦးကြိုဆို၍ သပိတ်သင်္ကန်းကို လှမ်းယူရခြင်း၊ ကျောင်းဝတ်သင်္ကန်းကို ပေးရခြင်း၊ ဆွမ်းခံဝတ် သင်္ကန်းသည် ချွေးစွတ်အံ့၊ တစ်ခဏမျှ နေပူလှန်းထားရခြင်း၊ နေပူ၌သင်္ကန်းကို ကြာမြင့်စွာ မထားရခြင်း၊ သင်္ကန်းကို အလယ်၌ ခေါက်ရိုးမကျိုးပါစေလင့်ဟု နှလုံးသွင်းလျက် လက်လေးသစ် အနားကို လျှော့၍ ရွေ့ရှား၍ သင်္ကန်းကို ခေါက်ရခြင်း၊ သင်္ကန်းခေါက်အတွင်း၌ ခါးပန်းကြိုးကို ထားရခြင်း။
ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာသည် ဆွမ်းစားလိုသည်ဖြစ်အံ့၊ ရေကိုပေး၍ ဆွမ်းကို ဆက်ကပ်ရခြင်း၊ သောက်ရေဖြင့် ပန်ကြားရခြင်း၊ ရေကိုပေး၍ သပိတ်ကို လှမ်းယူပြီးလျှင် ရိုသေကောင်းမွန်စွာ မထိခိုက်မိစေဘဲ ဆေးကြောသုတ်သင်လျက် ရေမရှိအောင်ပြုပြီး တစ်ခဏမျှ နေပူလှန်းထားရခြင်း၊ နေပူ၌ သပိတ်ကို ကြာမြင့်စွာ မထားရခြင်း၊ သပိတ်ကို ညောင်စောင်း, အင်းပျဉ်အောက်တို့၌ အခင်းရှိသောနေရာ၌ သိမ်းထားရခြင်း၊ သင်္ကန်းကို သင်္ကန်းတန်း (ဝါ) သင်္ကန်းတန်းကြိုးတို့ကို ပွတ်တိုက်၍ ဟိုမှာဘက်ကအစွန်းကို ဤမှာဘက်က အခွေပြုလျက် ထားရခြင်း၊ ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာသည် ထသည်ရှိသော် နေရာခေါက်ထားရခြင်း ရေချိုးလိုသည်ဖြစ်အံ့၊ ရေပူရေအေး အလိုရှိသော် ချိုးရေကို စီရင် ရခြင်း၊ ဆရာသည် ဇရုံးအိမ်သို့ ဝင်လိုသည်ဖြစ်အံ့၊ ကသယ်မှုန့်ကို ရေဖြင့် လုံးရခြင်း မြေညက်ကို ရေဖြင့်ဆွတ်ရခြင်း၊ ဇရုံးအိမ်အင်းပျဉ်ကို ပေးပြီးလျှင် သင်္ကန်းကိုလှမ်းယူ၍ သင့်ရာအရပ်၌ ထားရခြင်း၊ ကသယ်မှုန့် မြေညက်မှုန့်တို့ကို ပေးရခြင်း၊ အကယ်၍ စွမ်းနိုင်လျှင် ဇရုံးအိမ်သို့ ဝင်ရခြင်း၊ ဇရုံးအိမ်သို့ ဝင်သောရဟန်းသည် ရှေ့မှလည်းကောင်း နောက်မှလည်းကောင်း ရေသနုပ်ဖြင့် ဖုံးလွှမ်း၍ ဇရုံးအိမ်သို့ဝင်ရခြင်း၊ သီတင်းကြီးကို တိုးဝှေ့၍ မနေ မထိုင်ရခြင်း၊ သီတင်းငယ်ရဟန်းကို နေရာဖြင့် မတားမြစ်ရခြင်း၊ မီးညှိခြင်း စသောအမှုတို့ကို ပြုရခြင်း၊ ဇရုံးအိမ်မှ ထွက်သော ရဟန်းသည် ဇရုံးအိမ် အင်းပျဉ်ကိုယူ၍ ရှေ့မှလည်းကောင်း, နောက်မှလည်းကောင်း၊ ရေသနုပ်ဖြင့် ဖုံးလွှမ်း၍ ဇရုံးအိမ်မှ ထွက်ရခြင်း။
ရေချိုးသောအခါ၌လည်း ဆရာအား ချေးတွန်းခြင်းစသော အမှုခပ်သိမ်း ကို ပြုရခြင်း၊ ရေချိုးပြီးသော ရဟန်းသည် ဆရာ၏ရှေးဦးစွာတက်၍ မိမိ ကိုယ်ကို ရေမရှိအောင်ပြု၍ သင်းပိုင်ကိုဝတ်လျက် ဆရာ၏ကိုယ်မှ ရေကို သုတ်ရခြင်း၊ သင်းပိုင်သင်္ကန်းတို့ကို ပေးရခြင်း၊ နေရာခင်းရခြင်း၊ ခြေဆေးရေ, ခြေဆေးအင်းပျဉ်, ခြေပွတ်အိုးခြမ်းတို့ကို အနီး၌ထားရခြင်း၊ ဆရာအား သောက်ရေဖြင့် မေးမြန်းရခြင်း၊ အကယ်၍ ပါဠိကို ရွတ်ပြသင်ယူစေလိုသည် ဖြစ်အံ့၊ သင်ယူရခြင်း၊ အဋ္ဌကထာကို အဖန်ဖန် မေးမြန်းစေလိုသည်ဖြစ်အံ့၊ အဖန်ဖန် မေးမြန်းရခြင်း။
ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာနေသော ကျောင်းသည် အမှိုက်ရှိသည်ဖြစ်အံ့၊ စွမ်းနိုင်မူ သုတ်သင်ရှင်းလင်း နေလှန်းရခြင်း၊ (သေနာသနဝတ်ကအတိုင်း ပြုရခြင်း) ပရိဝုဏ်တံခါးမုခ်, စည်းဝေးရာဇရပ်, မီးတင်းကုပ်ကို တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ သောက်ရေ သုံးရေ တည်ထားရခြင်း၊ ကျင်ကြီးအိမ် ကျင်ငယ်အိမ်ကို တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ သန့်သက်ရေ မရှိက သွန်းလောင်းထည့်ရခြင်း၊ ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ မမွေ့လျော်ငြားအံ့၊ အတူနေတပည့်သည် ပျောက်ငြိမ်းစေရခြင်း၊ သူတစ်ပါးကိုသော်လည်း ပျောက်ငြိမ်းစေရခြင်း၊ ဆရာအား တွေးတောမှု သံသယကုက္ကုစ္စ ဖြစ်ငြားအံ့၊ အတူနေတပည့်သည် ပယ်ဖျောက်ပေးရခြင်း၊ သူတစ်ပါးကို သော်လည်း ပယ်ဖျောက်စေရခြင်း၊ တရားစကားကိုမူလည်း ဟောပြောပေးရခြင်း၊ ဆရာသည် မှားသောအယူသည် ဖြစ်ငြားအံ့၊ ဖြေရှင်းပေးရခြင်း၊ ဖြေရှင်းပေးစေရခြင်း၊ ဆရာသည် ဂရုကအာပတ်သို့ ရောက်သည်ဖြစ်၍ ပရိဝါသ်, မာနတ်, အဗ္ဘာန်ထိုက်သည်ဖြစ်အံ့၊ သံဃာတော်သည် ဆောင်ရွက်ပေးဖို့ လုံ့လပြုရခြင်း၊ ဆရာသည် အရင်းသို့ ပြန်၍ငင်ခြင်းငှာ ထိုက်သည် ဖြစ်အံ့၊ သံဃာတော်သည် အရင်းသို့ ငင်ပေးဖို့ လုံ့လပြုရခြင်း။
သံဃာတော်သည် ဆရာအား တဇ္ဇနိယကံ, နိယဿကံ, ပဗ္ဗာဇနီယကံ, ပဋိသာရဏီယကံ, ဥက္ခေပနီယကံ ပြုလိုသည်ဖြစ်အံ့၊ အတူနေတပည့်သည် ကံမပြုဖြစ်အောင်, ပေါ့သောကံဖြစ်အောင် လုံ့လပြုရခြင်း၊ ဆရာအား ထိုကံများ ပြုပြီးသည်ဖြစ်အံ့၊ အဘယ်သို့လျှင် ဆရာသည်ကောင်းစွာ ကျင့်ပါအံ့နည်း၊ မာန်တည်းဟူသော အမွေးကို, အမျက်ဒေါသကို ချပါအံ့နည်း၊ ဒဏ်မှ ထွက်မြောက်အပ်သော အကျင့်ကို ကျင့်ပါအံ့နည်း၊ သံဃာတော်သည် ထိုကံတို့ကို ငြိမ်းစေပါအံ့နည်းဟု လုံ့လပြုရခြင်း။
ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ၏သင်္ကန်းကို ဖွပ်လျှော်သင့်, ချုပ်သင့်, ဆိုးသင့်, ဆိုးရည်ကို ကျိုသင့်သည်ဖြစ်အံ့၊ အတူနေ တပည့်သည် လုံ့လပြုရခြင်း၊ သင်္ကန်းဆိုးလိုသောရဟန်းသည် ကောင်းစွာ အပြန်ပြန် အလှန်လှန် ဆိုးရခြင်း၊ ဆိုးရည်ပေါက် မပြတ်စဲမီ ဖဲမသွားရခြင်း၊ (ဆိုးရည်ပေါက် ကျနေသေးလျှင် သုတ်၍ ပေးဖို့ရန် သို့မဟုတ် ထပ်၍ ညှစ်ဖို့ရန် မဖဲသွားသေးဘဲ စောင့်နေပါ ဟူလို။)
ဆရာကို မပန်ကြားဘဲ အချို့သော (ဝိသဘာဂ) သဘောမတိုက်ဆိုင်သော ရဟန်းအား သပိတ်သင်္ကန်းပရိက္ခရာ အသုံးအဆောင် မပေးအပ်, မယူအပ်ခြင်း၊ ဆံပင်ရိတ်ဖြတ်, ချေးတွန်းခြင်းစသော အမှုခပ်သိမ်းကို မပြုအပ်, မပြုစေအပ်ခြင်း၊ နောက်လိုက်ရဟန်း မဖြစ်အပ်, မခေါ်အပ်ခြင်း၊ ဆွမ်းကို မဆောင်အပ်, မဆောင်စေအပ်ခြင်း၊ ဆရာကို မပန်ကြားဘဲ ရွာတွင်းသို့ မဝင် ရခြင်း၊ သုသာန်သို့ မသွားရခြင်း၊ အရပ်တစ်ပါးသို့ ဖဲမသွားရခြင်း၊ ဆရာသည် အကယ်၍ နာဖျားသည်ဖြစ်အံ၊့ အသက်ရှည်သမျှကာလပတ်လုံး လုပ်ကျွေးရခြင်း၊ ဆရာ၏အနားမှ ထခြင်း, ပျောက်ခြင်းကို ငံ့လင့်ရခြင်း၊ စောင့်ဆိုင်းရခြင်း စသည်ဖြင့် ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာ၌ သဒ္ဓိဝိဟာရိက တပည့်တို့က ပြုရာသော ဝတ်လည်းကောင်း။
၁၂။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္တဉ္စ = ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာသည် အတူနေတပည့်ကို ပါဠိတော်သင်ယူခြင်း၊ အဋ္ဌကထာမေးမြန်းခြင်း၊ သွန်သင်ဆုံးမခြင်းတို့ဖြင့် သင်္ဂြိုဟ်ချီးမြှင့်ခြင်း၊ ဆရာအား သပိတ်, သင်္ကန်းပရိက္ခရာ အသုံးဆောင်ရှိအံ့၊ မရှိသော အတူနေတပည့်အား ပေးကမ်းခြင်းရရှိအောင် လုံ့လကိုမူလည်း ပြုရခြင်း။
အကယ်၍ အတူနေတပည့်သည် နာဖျားအံ့၊ နံနက်စောစော ထ၍ မျက်နှာသစ်ရေ, ဒန်ပူပေးရခြင်း၊ နေရာခင်း၍ ပေးရခြင်း၊ ယာဂုဆွမ်း ပေးရ ခြင်း၊ ယာဂုသောက်ပြီးသော အတူနေတပည့်အား ရေပေး၍ ခွက်ကို လှမ်းယူပြီးနောက် ရိုသေကောင်းမွန်စွာ မထိခိုက်စေဘဲ ဆေးကြောပြီးလျှင် သိုမှီးသိမ်းဆည်းထားရခြင်း၊ အတူနေတပည့်သည် နေရာမှ ထခဲ့သော် နေရာကို ခေါက်ထားရခြင်း၊ အမှိုက်ရှိအံ့၊ တံမြက်လှည်းရခြင်း။
အတူနေတပည့်သည် အကယ်၍ ရွာသို့ ဝင်လိုငြားအံ့၊ သင်းပိုင်, ခါးပန်းကြိုးတို့ကို ပေးရခြင်း၊ ကိုယ်ဝတ်ဒုကုဋ်တို့ကို ထပ်၍ ပေးရခြင်း၊ ဆေးကြော၍ ရေနှင့်တကွသော သပိတ်ကို ပေးရခြင်း၊ ဤမျှ အတိုင်းအရှည်ရှိသောအခါ ပြန်လာအံ့ဟု (ပြန်လာချိန်တန်ပြီးဟု) နှလုံးသွင်း၍ နေရာကိုခင်းထားရခြင်း၊ ခြေဆေးရေ, ခြေဆေးအင်းပျဉ်, ခြေပွတ် အိုးခြမ်းတို့ကို အနီး၌ထားရခြင်း၊ ခရီးဦးကြိုဆို၍ သပိတ်သင်္ကန်းကို လှမ်းယူရခြင်း၊ ကျောင်းဝတ်သင်းပိုင်ကို ပေး၍ ရွာဝတ်သင်္ကန်းကို လှမ်းယူကာ ချွေးစွတ်အံ့၊ တစ်ခဏမျှ နေပူလှမ်းထားရခြင်း၊ ကြာမြင့်စွာ နေပူ၌ မထားအပ်၊ သင်္ကန်းကို ခေါက်ရခြင်း၊ အလယ် ၌ ခေါက်ရိုးကျိုးသည် မဖြစ်စေလင့်ဟု နှလုံးသွင်းလျက် လက်လေးသစ် အနားကို လျှော့၍ ရွေ့လျား၍ သင်္ကန်းကို ခေါက်ရခြင်း၊ သင်္ကန်းခေါက် အတွင်း၌ ခါးပန်းကြိုးကို ထားရခြင်း။
အတူနေတပည့်သည် ဆွမ်းစားလိုသည်ဖြစ်အံ့၊ ရေကိုပေး၍ ဆွမ်းကို ပေးရခြင်း၊ သောက်ရေဖြင့် မေးမြန်းရခြင်း၊ သောက်ရေကိုပေး၍ သပိတ်ကို လှမ်းယူပြီးလျှင် ရိုသေကောင်းမွန်စွာ မထိခိုက်မိစေဘဲ ဆေးကြောသုတ်သင်လျက် ရေမရှိအောင်ပြု၍ တစ်ခဏမျှ နေပူလှန်းထားရခြင်း၊ ကြာမြင့်စွာ နေပူ၌ မထားရခြင်း၊ သပိတ်ကို သိမ်းထားလိုသော် ညောင်စောင်း, အင်းပျဉ်အောက်တို့၌ အခင်းရှိသော နေရာ၌ သပိတ်ထားရခြင်း၊ သင်္ကန်းကို သင်္ကန်းတန်း (ဝါ) သင်္ကန်းတန်းကြိုးတို့ကို ပွတ်တိုက်၍ ထိုမှာဘက်က အစွန်းကို ဤမှာဘက်မှ အခွေပြုလျက် ထားရခြင်း၊ အတူနေတပည့်သည် ထသည် ရှိသော် နေရာကို ခေါက်ထားရခြင်း။
အတူနေတပည့်သည် ရေချိုးလိုသည်ဖြစ်အံ့, ရေပူရေအေး အလိုရှိသော် ချိုးရေကို စီရင်ရခြင်း၊ အတူနေတပည့်သည် ဇရုံးအိမ်သို့ ဝင်လိုသည်ဖြစ်အံ့၊ ကသယ်မှုန့်ကို ရေဖြင့် လုံးရခြင်း၊ မြေညက်ကို ရေဖြင့် ဆွတ်ရခြင်း၊ ဇရုံးအိမ် အင်းပျဉ်ကို ပေးပြီးလျှင် သင်္ကန်းကို လှမ်းယူ၍ သင့်ရာအရပ်၌ ထားရခြင်း၊ ကသယ်မှုန့်, မြေညက်မှုန့်တို့ကို ပေးရခြင်း၊ အကယ်၍ စွမ်းနိုင်လျှင် ဇရုံးအိမ်သို့ ဝင်ရခြင်း၊ ဇရုံးအိမ်သို့ ဝင်သောရဟန်းသည် ရှေ့မှလည်းကောင်း, နောက်မှလည်းကောင်း ရေသနုပ်ဖြင့် ဖုံးလွှမ်း၍ ဇရုံးအိမ်သို့ ဝင်ရခြင်း၊ သီတင်းကြီးကို တိုးဝှေ့၍ မနေမထိုင်ရခြင်း၊ သီတင်းငယ်ရဟန်းကို နေရာဖြင့် မတားမြစ်ရခြင်း၊ မီးညှိခြင်းစသော အမှုတို့ကို ပြုရခြင်း၊ ဇရုံးအိမ်မှ ထွက်သောရဟန်းသည် ဇရုံးအိမ် အင်းပျဉ်ကို ယူ၍ ရှေ့မှလည်းကောင်း, နောက်မှလည်းကောင်း ရေသနုပ်ဖြင့် ဖုံးလွှမ်း၍ ဇရုံးအိမ်မှ ထွက်ရခြင်း။
ရေချိုးသောအခါ၌လည်း အတူနေတပည့်အား ချေးတွန်းခြင်း စသော အမှုခပ်သိမ်းကို ပြုရခြင်း၊ ရေချိုးပြီးသော ဆရာသည် ရှေးဦးစွာ တက်၍ မိမိကိုယ်ကို ရေမရှိအောင်ပြု၍ သင်းပိုင်ကိုဝတ်လျက် အတူနေတပည့်၏ ကိုယ်မှရေကို သုတ်ရခြင်း၊ သင်းပိုင်, သင်္ကန်းတို့ကို ပေးရခြင်း၊ နေရာခင်းရခြင်း၊ ခြေဆေးရေ, ခြေဆေးအင်းပျဉ် ခြေပွတ်အိုးကြမ်းတို့ကို အနီး၌ထားရခြင်း၊ အတူနေတပည့်အား သောက်ရေဖြင့် ပေးရခြင်း။
အတူနေတပည့် နေသောကျောင်းသည် အမှိုက်ရှိသည်ဖြစ်အံ့၊ စွမ်းနိုင်မူ သုတ်သင်ရှင်းလင်းရခြင်း၊ (သေနာသနဝတ်ကအတိုင်း ပြုရခြင်း) ပရိဝုဏ် တံခါးမုခ်, စည်းဝေးရာဇရပ်, မီးတင်းကုပ်တို့ကို တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ သောက် ရေ, သုံးရေ တည်ထားရခြင်း၊ ကျင်ကြီးအိမ်, ကျင်ငယ်အိမ် တံမြက်လှည်းရခြင်း၊ သန့်သက်ရေ မရှိက သွန်းလောင်းတည်ထားရခြင်း၊ အတူနေ တပည့်သည် မမွေ့လျော်သည်ဖြစ်အံ့၊ ဆရာသည် ပျောက်ငြိမ်းစေရခြင်း၊ သူတစ်ပါး ကိုသော်လည်း ပျောက်ငြိမ်းစေရခြင်း၊ တပည့်အား တွေးတောမှု သံသယကုက္ကုစ္စ ဖြစ်ငြားအံ့၊ ဆရာသည် ပယ်ဖျောက်ပေးရခြင်း၊ သူတစ်ပါးကိုသော်လည်း ပယ်ဖျောက်စေရခြင်း၊ တပည့်အား တရားစကားကိုမူလည်း ဟောပြော ရခြင်း၊ တပည့်သည် မှားသောအယူသည် ဖြစ်အံ့၊ ဖြေရှင်းပေးရခြင်း၊ တပည့်သည် ဂရုကအာပတ်သို့ ရောက်သည်ဖြစ်၍ ပရိဝါသ်, မာနတ်, အဗ္ဘာန် ထိုက်သည်ဖြစ်အံ့၊ သံဃာတော်သည် ဆောင်ရွက်ပေးဖို့ လုံ့လပြုခြင်း၊ တပည့်သည် အရင်းသို့ ပြန်၍ငင်ခြင်းငှာ ထိုက်သည်ဖြစ်အံ့၊ သံဃာတော်သည် အရင်းသို့ ငင်ပေးဖို့ လုံ့လပြုရခြင်း။
သံဃာတော်သည် အတူနေတပည့်အားတဇ္ဇနီယကံ, နိယဿကံ, ပဗ္ဗာဇနီယကံ, ပဋိသာရဏီယကံ, ဥက္ခေပနိယကံ ပြုလိုသည်ဖြစ်အံ၊့ ဆရာသည် ကံမပြုဖြစ်အောင်, ပေါ့သော ကံဖြစ်အောင် လုံ့လပြုရခြင်း၊ တပည့်အား ထိုကံများ ပြုပြီးသည်ဖြစ်အံ့၊ အဘယ်သို့လျှင် တပည့်သည် ကောင်းစွာ ကျင့်ပါအံ့နည်း၊ မာန်တည်းဟူသော အမွေးကို, အမျက်ဒေါသကို ချပါအံ့နည်း၊ ဒဏ်မှ ထွက်မြောက်အပ်သော အကျင့်ကို ကျင့်ပါအံ့နည်း၊ သံဃာသည် ထိုကံတို့ကို ငြိမ်းစေပါအံ့နည်းဟု လုံ့လပြုရခြင်း။
တပည့်၏ သင်္ကန်းကို ဖွပ်လျှော်သင့်သည် ဖြစ်အံ့၊ ဆရာသည် ဤသို့ ဖွပ်လောဟု ပြောကြားရခြင်း၊ အဘယ်သို့လျှင် အတူနေတပည့်၏ သင်္ကန်းကို ဖွပ်လျှော်စေရပါအံ့နည်းဟု လုံ့လပြုရခြင်း၊ သင်္ကန်းဆိုးရာ၌လည်း လုံ့လပြုရခြင်း၊ သင်္ကန်းဆိုးလိုသော ရဟန်းသည် ကောင်းစွာ အပြန်ပြန် အလှန်လှန် ဆိုးရခြင်း၊ ဆိုးရည်ပေါက် မပြတ်စဲမီ ဖဲမသွားရခြင်း၊ အတူနေ တပည့်သည် နာဖျားသည်ဖြစ်အံ့၊ အသက်ရှည်သမျှကာလပတ်လုံး လုပ်ကျွေးရခြင်း၊ အတူနေ တပည့်၏ အနာမှ ထခြင်း ပျောက်ခြင်းကို ငံ့လင့်ရခြင်း၊ စောင့်ဆိုင်းရခြင်း စသည်ဖြင့် သဒ္ဓိဝိဟာရိက တပည့်၌ ဥပဇ္ဈာယ်ဆရာတို့က ပြုရသော ဝတ်လည်းကောင်း။
၁၃။ အာစရိယဝတ္တဉ္စ = နံနက်စောစောထ၍။ပ။ ဆရာ၏ အနာမှ ထခြင်း၊ ပျောက်ခြင်းကို ငံ့လင့်ရခြင်း၊ စောင့်ဆိုင်းရခြင်း စသည်ဖြင့် ဆရာ လေးပါးတို့၌ တပည့်လေးပါးတို့က ပြုရာသောဝတ်လည်းကောင်း။
၁၄။ အန္တေဝါသိကဝတ္တဉ္စ = ဆရာသည် အနီးနေတပည့်ကို ပါဠိတော် သင်ယူခြင်း၊။ပ။ စောင့်ဆိုင်းရခြင်း၊ စသည်ဖြင့် တပည့်လေးပါးတို့၌ ဆရာလေးပါးတို့က ပြုရာသောဝတ်လည်းကောင်း။
(မှတ်ချက်) ဆရာလေးပါး, တပည့်လေးပါး နောက်က ပြခဲ့သော ဇယားသို့ ပြန်၍ ကြည့်ပါ၊ ပေယျာလကိုလည်း ဥပဇ္ဈာယ်ဝတ်, သဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ်တွင် ပြဆိုထားသည့်များကို ပြန်၍ ဖော်ဆောင်ကြည့်ကြပါကုန်။
ဝတ္တခန္ဓကနှင့်တကွ မဟာဝဂ္ဂ, စူဠဝဂ္ဂခန္ဓက၌ မပြုမကျင့်ရဟု န အက္ခရာဖြင့် တားမြစ်အပ်သော ဝါရိတ္တအမှုတို့ကိုပြုလျှင် ဒုက္ကဋ်အာပတ်သင့်သည်ချည်းသာ ဖြစ်သည်။
နအက္ခရာဖြင့် မတားမြစ်အပ်သော ပြုကျင့်ဖို့ရန် တိုက်တွန်းအပ်သော စာရိတ္တကျင့်ဝတ်တို့အတွက်ကား ထိုကျင့်ဝတ်ကို မလေးစားသော အနာဒရိယ စိတ်ဖြင့် ပြုလျှင် ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋ် အာပတ်သင့်သည်သာ ဖြစ်၏၊
အဂိလာနေန ဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန သဋ္ဌိဝေဿနပိ သဗ္ဗံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ (အဋ္ဌကထာ)
မနာဖျားသော အတူနေတပည့်သည် ဝါခြောက်ဆယ်ရှိနေပြီ ဖြစ်သော်လည်း ဥပဇ္ဈာယ်ဝတ်အားလုံး ပြုသင့် ပြုထိုက်သည်ဟု ဆိုပါသည်။
ဆရာကလည်း ပြုရမည်
တပည့်သည် မကျန်းမမာသောအခါ ဥပဇ္ဈာယအာစရိယဖြစ်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည် အစမှစ၍ သင်္ကန်းဆိုးခြင်းတိုင်အောင်သော ဝတ်များကို ပြုရမည်သာ ဖြစ်သည်။ ဂိလာန မဟုတ်သော အခါ၌ကား စာသင်ပေးခြင်း၊ ဩဝါဒကထာ အနုသာသနီပေးခြင်းအားဖြင့်လည်းကောင်း၊ မိမိမှာ ရှိနေလျှင် သပိတ် သင်္ကန်းစသည်ကို ပေးခြင်းအားဖြင့်လည်းကောင်း ချီးမြှောက်ရသည်။ ထိုသို့ မပြုလျှင် ဥပဇ္ဈာယအာစရိယတို့မှာလည်း ဝတ္တဘေဒကြောင့် ဒုက္ကဋ်အာပတ် သင့်သည်သာ ဖြစ်၏၊
ဆရာ မကျန်းမာလျှင်
ဥပဇ္ဈာယ, အာစရိယတို့သည် မကျန်းမမာဖြစ်နေလျှင် ပြုစုလုပ်ကျွေး ရမည်။ ထိုရောဂါမှ ထမြောက်သည်တိုင်အောင် ရောဂါပျောက်သည်တိုင်အောင် တစ်ခြားအရပ်သို့ မသွားဘဲ ဆိုင်းငံ့၍ ပြုစုရမည်။ အခြားပြုစုမည့် ပုဂ္ဂိုလ် ရှိလျှင် မိမိက လိုအပ်သော ဆေးကို ရှာပေးပြီးမှ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ထံအပ်၍ ဖဲသွားကောင်း၏၊