ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာ
၁၀-ဒဏ္ဍဝဂ်
၈-ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သန္တော သပ္ပုရိသာ လောကေ, ဒေဝဓမ္မာတိ ဝုစ္စရေ။
လောကေ၊ သတ္တလောက၌။ ဟိရိဩတ္တပ္ပသမ္ပန္နာ၊ ဟိရီဩတ္တပ္ပနှင့် ပြည့်စုံကုန်သော။ (အရှက်အကြောက်နှင့် ပြည့်စုံကုန် သော)။ သုက္ကဓမ္မသမာဟိတာ၊ ဖြူစင်သော ဟိရီဩတ္တပ္ပစသော လောကီလောကုတ္တရာကုသိုလ်တရားတို့ဖြင့် ကောင်းစွာထား အပ်သော စိတ်ရှိကုန်သော။ ဝါ၊ ဖြူစင်သော ဟိရီဩတ္တပ္ပစသော လောကီလောကုတ္တရာကုသိုလ်တရားတို့နှင့် ပြည့်စုံကုန်သော။ သန္တော၊ ကာယကံစသည်တို့ ငြိမ်သက်အေးချမ်းကုန်သော။ သပ္ပုရိသာ၊ သူတော်ကောင်းတို့ကို။ [သောဘနာ+ပုရိသာ သပ္ပုရိသာ။] ဒေဝဓမ္မာတိ၊ (သမ္မုတိ, ဥပပတ္တိ, ဝိသုဒ္ဓိဟူသော) နတ်တို့၏ ဖြစ် ကြောင်း ကုသိုလ်ရှိသူတို့ဟူ၍။ ဝါ၊ (သမ္မုတိ, ဥပပတ္တိ, ဝိသုဒ္ဓိဟူ သော) နတ်တို့၏ ဖြစ်ကြောင်းကုသိုလ်တို့နှင့် ပြည့်စုံသူတို့ဟူ၍။ ဝုစ္စရေ၊ ဆိုအပ်ကုန်၏။ (ဋ္ဌ-၁၅၆)
ဒေဝဓမ္မာ။ ။ အတ္တနော ဖလံ ဒဟန္တိ ဝိဒဟန္တီတိ ဓမ္မာ၊ ဓမ္မသဒ္ဒါ ကာရဏ အနက်ဟော၊ ဒေဝါနံ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ၊ ဒေဝဓမ္မာ+ယေသံ အတ္ထီ- တိ ဒေဝဓမ္မာ၊ [ဒေဝဓမ္မ+ဏ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉။] “ဒေဝံ (ဒေဝဘာဝံ)+ အာဝဟာ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၂)၊ ဒေဝါနံ+ကာရဏဘူတာ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ(ဇာ၊ဋီ၊သစ်၊၁၊၁၈၃)၊ ဒေဝေဟိ+စရိတပုဗ္ဗာ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ၊ ဒေဝေဟိ+စရိယမာနာ+ဓမ္မာ ဒေဝဓမ္မာ၊ ဒေဝေဟိ+စရိတဗ္ဗာ+ဓမ္မာ ဒေဝ- ဓမ္မာ(ဓမ္မ-ဋီ-၂၁၀)”ဟုလည်း ပြုနိုင်သေး၏၊ ထိုနောင် အဿတ္ထိဆက်ပါ။
ဒေဝအရ။ ။ သမ္မုတိနတ်, ဥပပတ္တိနတ်, ဝိသုဒ္ဓိနတ်တို့ကိုယူပါ၊ ထိုတွင် သမ္မုတိနတ်ဟူသည် လူ့ပြည်ရှိ ပဒေသရာဇ်, ဧကရာဇ်, စကြာဝတေးစ သော မင်းများနှင့် မင်းသားစသည်များတည်း၊ ဥပပတ္တိနတ်ဟူသည် နတ်ပြည်, ဗြဟ္မာ့ပြည်ရှိ နတ်ဗြဟ္မာများတည်း၊ ဝိသုဒ္ဓိနတ်ဟူသည် ရဟန္တာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ, သဗ္ဗညုဘုရားရှင်တို့တည်း။ (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉၊ ဓမ္မ-ဋီ-၂၁၀)
ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခုဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
နာနာသကာ ထဏ္ဍိလသာယိကာ ဝါ၊
ရဇောဇလံ’ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ,
သောဓေန္တိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ။
အဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ၊ မလွန်မြောက်အပ်သေးသော ယုံမှားခြင်းရှိ သော။ ဝါ၊ ယုံမှားခြင်းကို မလွန်မြောက်သေးသော။ မစ္စံ၊ သတ္တဝါ ကို။ နဂ္ဂစရိယာ၊ အဝတ်မဆီး, အချည်းနှီးသော အကျင့်တို့သည်။ န သောဓေန္တိ၊ မစင်ကြယ်စေနိုင်ကုန်။ ဇဋာ၊ ဆံကျစ်တို့သည်။ [ဇဋန္တိ ပရမ္ပရံ အညမညံ သံသဂ္ဂါ ဘဝန္တီတိ ဇဋာ။ ကပ္ပဒ္ဒုမ။] န သောဓေန္တိ၊ ကုန်။ ပင်္ကာ၊ သွား၏အညစ်အကြေးတို့သည်။ (သွားချေးတို့သည်)။ န သောဓေန္တိ၊ ကုန်။ အနာသကာ၊ ကောင်းစွာလိုအပ်သလောက် အစာမစားခြင်းတို့သည်။ ဝါ၊ အစာကိုဖြတ်, အငတ်ခံခြင်းတို့သည်။ န သောဓေန္တိ၊ ကုန်။ ထဏ္ဍိလသာယိကာ ဝါ၊ (စိမ်းစိုသော သမန်း မြက်ခင်းထားအပ်သော) ယဇ်မြေ၌ အိပ်ခြင်းတို့သည်လည်း။ န သောဓေန္တိ၊ ကုန်။ ရဇောဇလံ’ ဝါ၊ မြူမှုန်တည်းဟူသော အညစ် အကြေးသည်လည်း။ (န သောဓေတိ၊ နိုင်။) ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ ဝါ၊ ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်ခြင်းရှိသူ၏အဖြစ်ဖြင့် အားထုတ်အပ် သော ဝီရိယသည်လည်း။ (န သောဓေတိ၊ နိုင်။) (ပါ-၁၄၁)
ပင်္ကာ။ ။ ပစီယန္တိ ဝိတ္ထာရီယန္တီတိ ပင်္ကာ၊ [ပစိ+ဏ၊-ဇာဋီသစ်။] ကမ္ပန္တိ စလန္တီတိ ပင်္ကာ၊ [ကမ္ပ+က၊ ကမ္ပကို ပံပြု၊-မောဂ်-၇၊၁၅၊] ဤ၌ သွား၏အညစ်အကြေးကို ရသဖြင့် “ပင်္ကာ ဝိယာတိ ပင်္ကာ၊ ဒန္တဿ+ပင်္ကာ ပင်္ကာ”ဟု ပြု၊ “ဒန္တပင်္ကာ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဒန္တချေ။(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃၊ သံဋီ၊၂၊၃၁၃)
အနာသကာ။ ။ အာ သမ္မာ ယထိစ္ဆံ အသနံ အာသကာ၊ [အာ+ အသ+ဏွု။] န+အာသကာ အနာသကာ(ထောမ)။ (တစ်နည်း) အာ သမ္မာ ယထိစ္ဆံ အသနံ အာသော၊ [အာ+အသ+ဏ၊] နတ္ထိ+အာသော ယေသန္တိ အနာသကာ(ဝါစပ္ပတိ)။ နောက်နည်း၌ ဘာဝပ္ပဓာန, ဘာဝလောပကြံ၍ “အနာသကာ-ကောင်းစွာ လိုအပ်သလောက် အစာစားခြင်းမရှိသူတို့၏ အဖြစ်သည်”ဟု ပေး။
ထဏ္ဍိလသာယိကာ ။ ။ ထလတိ ဧတ္ထာတိ ထဏ္ဍိလံ၊ [ထလ+ဣလ၊ ထထက် နိဂ္ဂဟိတ်လာ၊ လကို ဍပြု၊ ပု-န၊-ကောတ္ထုဘ၊] (တစ်နည်း) ထဏ္ဍာနိ ဝသူနိ ရတနာနိ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ထဏ္ဍိလံ၊ [ထဏ္ဍ+ဣလ၊-ဇာဋီ၊] သယနံ သာယိကာ၊ [သီ+ဏွု+အာ၊] ထဏ္ဍိလေ+သာယိကာ ထဏ္ဍိလသာယိကာ၊ ဤဝိဂြိုဟ်အရ ဧကဝုစ်ဖြစ်သင့်သည်၊ အထက်၌ အခြားနိဿယများ အတိုင်း ဗဟုဝုစ်ပေးသည်၊
ဆက်ဥုးအံ့-“ထဏ္ဍိလသေယျံ(ဒီ၊၁၊၁၅၈)”၌ ထဏ္ဍိလကို “ဥစ္စဘူမိ(ကုန်းမြေ), ပကတိဘူမိ (ညီညာပြေပြစ်၍ အခင်းမရှိ သောမြေ)”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဤ၌လည်း ထိုအနက်များ ရနိုင်သည်။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၄၊ သီဋီသစ်၊၂၊၂၅၇၊ အမရ-၁၇, ၄၄)။ [ထဏ္ဍိလသာယိကာ စာတိ ဟရိတကုသသန္ထတေ ဘူမိဘာဂေ သယနံ၊-သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၄၃။]
ရဇောဇလံ’။ ။ ဇလဿ+ဟိတံ ဇလ္လံ၊ ရဇော ဧဝ+ဇလံ’ ရဇောဇလံ’ (သီဋီသစ်၊၂၊၃၅၇)၊ ရဇသော (မြူ၏)+ဇလ္လံ(အညစ်အကြေး) ရဇောဇလ္လံ (မောဂ်ပံ-၃၊၅၉)။
ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ။ ။ “ဥဒ္ဓံ+ဧကာ ကောဋိ ဣမိဿာ ဂမနာယာတိ ဥက္ကုဋိကာ၊ [“ဥ+ကောဋိ+သမာသန္တ က၊ ဩကို ဥပြု၊ ကဒွေဘော်လာ၊- ပါစိယော- ၁၃၄။] ဤဝိဂြိုဟ်အရ အထက်၌ အစွန်းတစ်ဖက်ရှိသော သွားခြင်း(ဖဝါးစွန်းနင်း၍သွားခြင်း)ကို “ဥက္ကုဋိကာ”ဟု ခေါ်၏၊ တိတ္ထိတို့၏ အကျင့်ကိုပြသော ဤနေရာ၌ကား ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်ခြင်းနှင့် ဆောင့် ကြောင့်အနေအထားဖြင့် ခုံ၍ခုံ၍သွားခြင်းကို “ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာန”ဟု ဆို သည်(သီဋီသစ်၊၂၊၃၅၇)။ မှန်၏-ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်လျှင် ဒူးအစွန်းက အထက်၌ရှိရကား ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်ခြင်းကိုလည်း “ဥဒ္ဓံ+ဧကာ ကောဋိ ဣမိဿာတိ ဥက္ကုဋိကာ”ဟု ဆိုနိုင်သည်။ [“ဥက္ခိပိတွာ ကုဋနံ ဂမနံ ဥက္ကု- ဋိကာ(ကင်္ခါမဟာဋီ၊၄, ၃၃၆)၊ (တစ်နည်း) ဥဒ္ဓံ ကုဋတိ သင်္ကုစတိ ဧတာ- ယာတိ ဥက္ကုဋိကာ[ဥ+ကုဋ+ဏွု၊-ဝိဓာန်]”ဟုလည်း ပြု၏။] ထိုနောက် “ဥက္ကုဋိကဘာဝေန အာရဒ္ဓဝီရိယံ( ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဥက္ကုဋိကာ+အဿ အတ္ထီတိ ဥက္ကုဋိကော၊ (တစ်နည်း) “ဇာနု ဥုရုမူလာနံ ဥက္ကုဋေတိ ကောဋိလျံ ကရောတီတိ ဥက္ကုဋိကော၊[ဥ+ကုဋ+ ကိက၊-သာဓာန်-၁၊၄၁၂၊] ပဒဟတိ အနေနာတိ ပဓာနံ၊ ပဓာနသဒ္ဒါ ဝီရိယအနက်ဟော၊ ဥက္ကုဋိကေန (ဥက္ကုဋိကဘာဝေန)+အာရဒ္ဓံ+ပဓာနံ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ”ဟု တွဲပါ။
တစ်နည်း။ ။ “ဥက္ကုဋိကံ ဝီရိယံ(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၁)”အလိုမူ “ဥက္ကုဋိကေန (ဥက္ကုဋိကဘာဝေန)+အာရဒ္ဓံ ဥက္ကုဋိကံ၊ [ဥက္ကုဋိက+ဏ၊]”ဟုပြုပြီး ၂ပုဒ်ကို ဝိဘတ်တူဖွင့်သဖြင့် “ဥက္ကုဋိကံ စ+တံ+ပဓာနံ စာတိ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ”ဟု ကမ္မဓာရည်းတွဲပါ။[ သမာနဝိဘတ္တိက, ဖွင့်၍ပြ, ကမ္မဓာရယ ကြံစရာ။]
တစ်နည်း။ ။ ဇာဋီသစ်၊၄၇၁အလို “ဥက္ကုဋိကံ+နိသီဒိတွာ ကတ္တဗ္ဗံ '+ပဓာနံ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ-ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်၍ ပြုအပ်သော ဝီရိယ”ဟုပြု၊ ကာရဏူပစာရအားဖြင့် ထိုဝီရီယဖြင့် ပြုကျင့်အပ်သော အကျင့်မှားကို လည်း ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနဟု ဆိုရသည်၊ သို့မဟုတ် “ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနေန+ စရိတဗ္ဗော ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနံ-ဆောင့်ကြောင့်ထိုင်၍ ပြုအပ်သော ဝီရိယဖြင့် ပြုကျင့်အပ်သော မိစ္ဆာစာရ(အကျင့်မှား)၊ [စရိတဗ္ဗပုဒ်ကျေသည်၊]”ဟုကြံ။
ဗဟုဘဏ္ဍိကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။