ဝိနည်းပဒေသာသင်တန်း/ခမ္ဘကတဝဂ် သိက္ခာပုဒ်-၁၀ ပုဒ်
၃။ ခမ္ဘကတဝဂ် သိက္ခာပုဒ်-၁၀ ပုဒ်
(၂၁+၂၂) ခမ္ဘကတ သိက္ခာပဒ
ပြုအပ်သော ခါးထောက်ခြင်းရှိသည်ဖြစ်၍ မြို့ရွာတွင်း၌ မသွားအံ့၊ မနေထိုင်အံ့ဟု ကျင့်ရမည်။ ထိုသို့ မကျင့်ခြင်းကြောင့် ခမ္ဘကတဒုက္ကဋ်။
(၂၃+၂၄) ဩဂုဏ္ဌိတ သိက္ခာပဒ
ခြုံအပ်သော ဦးခေါင်းရှိသည်ဖြစ်၍ မြို့ရွာတွင်း၌ မသွားအပ်၊ မနေထိုင်အပ်ဟု ကျင့်ရမည်။ ဤသို့ မကျင့်ခြင်းကြောင့် ဩဂုဏ္ဌိတဒုက္ကဋ်။
၂၅။ ဥက္ကုဋိက သိက္ခာပဒ
အထက်၌ ခြေတစွန်းရှိသော သွားခြင်းဖြင့် (ဝါ) ဖနောင့် ခြေဖျား ဤနှစ်ပါးတွင် တစ်ပါးမြှောက်ကာ တစ်ပါးဖြင့်သာ နင်းချသွားခြင်းဖြင့် (ဝါ) ဖဝါးစွန်းနင်း၍ သွားခြင်းဖြင့် ရွာတွင်း၌ မသွားအပ်ဟု ကျင့်ရမည်။ ဤသို့ မကျင့်ခြင်းကြောင့် ဥက္ကုဋိကဒုက္ကဋ်။
၂၆။ ပလ္လတ္ထိက သိက္ခာပဒ
လက်, သင်္ကန်းတို့ဖြင့် ထက်ဝန်းကျင်ပတ်ဖွဲ့ခြင်းဖြင့် (ဝါ) ဒူးကို သိုင်းဖက် လက်ချင်းဆက်သဖြင့် ပတ်ဖွဲ့ထိုင်ခြင်းဟူသော လက်အာယောဂပတ်၊ ဒူးခေါင်းကျောက်ဆစ် အဝတ်ရစ်သောအားဖြင့် ပတ်ဖွဲ့ထိုင်ခြင်းဟူသော ပုဆိုး အာယောဂပတ်ဖွဲ့ခြင်းဖြင့် မြို့ရွာအတွင်း၌ မနေထိုင်အပ်ဟု ကျင့်ရမည်။ ဤသို့ မကျင့်ခြင်းကြောင့် ပလ္လတ္ထိကဒုက္ကဋ် (ဤပြခဲ့သော သိက္ခာပုဒ် နှစ်ဆယ့်ခြောက်ပါးကို လျောက်ပတ် သပ္ပါယ်စွာ နေထိုင်ကြဖို့ရန် ပညတ်တော်မူအပ်သောကြာင့် သာရုပ္ပသိက္ခာပုဒ်များဟု ခေါ်သည်။)
၂၇။ သက္ကစ္စပဋိဂ္ဂဟဏ သိက္ခာပဒ
လေးစားသောအား သတိထား၍ ဆွမ်းကို ခံယူအံ့ဟု ကျင့်ရမည်။ ဤသို့ မကျင့်ခြင်းကြောင့် သက္ကစ္စပတိဂ္ဂဟဏဒုက္ကဋ်။
၂၈။ ပတ္တသညီ ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒ
သပိတ်၌ အမှတ်သညာရှိသည်ဖြစ်၍ ဆွမ်းကို ခံယူအံ့ဟု ကျင့်ရမည်။ ဤသို့ မကျင့်ခြင်းကြောင့် ပတ္တသညီပတိဂ္ဂဟဏဒုက္ကဋ်။
၂၉။ သမသူပက ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒ
ဆွမ်း၏လေးဖို့တစ်ဖို့မျှ လက်ဖြင့်ကော်၍ရနိုင်သော ပဲဟင်းရှိရုံသာ ဆွမ်းခံအံ့ဟု ကျင့်ရမည်။ ဤသို့ မကျင့်ခြင်းကြောင့် သမသူပကဒုက္ကဋ်။
၃၀။ သမတတ္ထိက သိက္ခာပဒ
သပိတ်အတွင်း အနားရစ်နှင့် အညီအမျှသော ခဲဖွယ်ဘောဇဉ် ရှိရုံသာ ဆွမ်းခံအံ့ဟု ကျင့်ရမည်။ ဤသို့ မကျင့်ခြင်းကြောင့် သမတိတ္ထိက ဒုက္ကဋ်။
ခမ္ဘကတ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
ခမ္ဘတိ ပဋိဗန္ဓတိ ဝတ္တံ ဧတ္ထာတိ ခမ္ဘော၊ အဝတ်ပုဆိုး ဖွဲ့စည်းရာဖြစ်သော ခါးကို ရ၏၊ ခမ္ဘေ ကတော ဟတ္ထော အနေနာတိ ခမ္ဘကတော၊ ခါး၌ ပြုအပ်သော လက်ရှိသော ရဟန်း, ခါးထောက်သော ရဟန်း ဟူ၏၊
မြိုတွင်းရွာတွင်း၌ ခါးထောက်၍ မသွားရ မနေထိုင်ရ၊ ထိုင်ခြင်း သိက္ခာပုဒ်၌ အနာပတ္တိဝါရ ဝါသူပဂတ ပို၏၊ ထို့ကြောင့် ဝါသူပဂတပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်မူ ခါးထောက်၍ထိုင်ရုံကား ထိုင်ကောင်း၏ဟု သိ။
ဩဂုဏ္ဌိတသိက္ခာပုဒ်နှစ်ခု အဓိပ္ပာယ်
သသီသံ ဩဂုဏ္ဌတိ ပါရုပတီတိ ဩဂုဏ္ဌိတော၊ (အဝ-ပုဗ္ဗ၊ ဂုဋ္ဌိ-ဓာတ်) ဦးခေါင်းနှင့်တကွ ရုံသောရဟန်းကို ရ၏၊ သိ-ဝိဘတ် ကြိယာဝိသေသနအနက် ၍, လျက်ဟု အနက်ပေး။ မြို့တွင်းရွာတွင်း၌ ဦးခေါင်းခြုံ၍ ခေါင်းမြီးခြုံ၍ မသွားကောင်း, မနေထိုင်ကောင်း၊ ထိုင်ခြင်းသိက္ခာပုဒ်၌ ဝါသူပဂတ လွတ်ခွင့်ရ၏၊ ဦးခေါင်းခြုံ၍ ထိုင်ရုံကား ထိုင်နေကောင်းသည်ဟု သိပါ။
ဥက္ကုဋိက သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
ဥဒ္ဓံ ပါဒံ ကုဋတီတိ ဥက္ကုဋိကော၊ ဥ-ကား အထက်ဟူသော အနက်၊ ကုဋ-ဓာတ်ကား ကောက်ခြင်းဟူသော ကောဋိလ္လအနက်၊ က-ပစ္စည်း သွတ္ထ၊ ခြေဖျားကိုဖြစ်စေ, ဖနောင့်ကိုဖြစ်စေ အထက်သို့ ကောက်ထား, ထောင်ထားသော ရဟန်းကို ရ၏၊
တစ်နည်း - ဥက္ခိပနံ ကုဋတိ ဂစ္ဆတီတိ ဥက္ကုဋိကော၊ ဥ-ကား ချီးမြှောက်ခြင်းအနက်၊ ကုဋ-ကား သွားခြင်းအနက် ခြေဖျားကိုလည်းကောင်း, ဖနောင့်ကို လည်းကောင်း ချီမြှောက်၍ ထောင်၍သွားသော ရဟန်းတည်း၊ နာ-ဝိဘတ်ကား ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏအနက်၌ ဖြစ်သည်။
ခြေဖျားကိုဖြစ်စေ, ဖနောင့်ကိုဖြစ်စေ ထောက်၍ မသွားကောင်း၊ သွားမူ ဒုက္ကဋ်၊ ခြေဖဝါးကို ညီညီညာညာ နင်း၍ သွားရမည်။ ထိုသို့ သွားခြင်းမှာ တစ်ဖက်စွန်းမှာ အထက်သို့ ထောင်နေသောကြောင့် “ဖဝါးစွန်းနင်း၍ သွားခြင်း”ဟု ခေါ်၏၊ ဖဝါးဆွံ့နင်းခြင်းဟု ဆိုသေး၏၊ ခြေဖဝါးကို မြေ၌ ထုံးစံအတိုင်း မနင်းဘဲ တစ်စွန်းတစ်စဖြင့် နင်း၍ သွားခြင်းဟု ဆိုလိုသည်။
ပလ္လတ္ထိကသိက္ခာပုဒ် အဓိပ္ပာယ်
ပရိ (သမန္တတော) ထက်ဝန်းကျင်မှ အသနံ(ခိပနံ) ပစ်ချရစ်ပတ်ခြင်းသည် ပလ္လတ္ထိ မည်၏၊ [ပရိ+အသ-ဓာတ်+တိ-ပစ္စည်း၊ သဓာတွန်ချေ၊ အတ္ထိဟု ပြီးစေ၍ ပရိ-၌ ရိ-၏ ဣ ကို ယ ပြု၊ ရ ကို လ ပြု၊ ဒွေးဘော်လာ ပလ္လတ္ထိဟု ဖြစ်၏၊ (ထက်ဝန်းကျင် ပစ်ချရစ်ပတ်ခြင်း ရ၏)] တစ်နည်း-ပလ္လတ္ထသဒ္ဒါ အာယောဂကရဏ အာယောဂပတ်ပြုခြင်းအနက်၊ က-သဒ္ဒါ သွတ္ထ၊ အ-ကို ဣ-ပြု၍ ပလ္လတ္ထိကဟု ရုပ်ပြီးသည်။ နာ-ဝိဘတ် ဣတ္ထမ္ဘူတ အနက်။
ပလ္လတ္ထိက အာယောဂပတ်ဖွဲ့ခြင်းနှစ်မျိုး
ထိုင်သောအခါ ဒူးဆစ်နှစ်ဖက်ကို ထောင်၍ ယင်းထောင်ထားသော ဒူးနှစ်ဖက်ကို လက်ဖြင့် ပိုက်လျက်ထိုင်သော ဟတ္ထပလ္လတ္ထိက တစ်မျိုး၊ အဝတ် သင်္ကန်းကို ပိုက်ဖွဲ့လျက် ထိုင်သော ဒုဿပလ္လတ္ထိကတစ်မျိုးဟု နှစ်မျိုး ပြား၏၊ မြို့တွင်း ရွာတွင်း၌ ထိုကဲ့သို့ အာယောဂပတ်ဖွဲ့၍ မထိုင်ကောင်း၊ ထိုင်လျှင် ဒုက္ကဋ်၊ ဤသိက္ခာပုဒ် အနာပတ္တိဝါရ၌ ဝါသူပဂတ ပို၏၊
(မှတ်ချက်) ဤ၂၆-ပါးသော သိက္ခာပုဒ်တို့ကား သင့်တင့်လျှောက်ပတ်စွာ နေထိုင်ဖို့ရန် ပညတ်တော်မူသော သာရုပ္ပသိက္ခာပုဒ် ၂၆-ပုဒ် တို့တည်း။ (၄၊၁၀၊၁၆၊၁၈၊၂၀၊၂၂၊၂၄၊၂၆။) ဤသိက္ခာပုဒ် (၈)ခုတို့ကား ဝါသူပဂတ လွတ်လပ်ခွင့် ရကြကုန်၏၊
သက္ကစ္စပဋိဂ္ဂဟဏ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
သက္ကစ္စံအရ လေးစားခြင်းဟူသည် ဆွမ်းခံရာ၌ ဆွမ်းကို မလိုချင်သလို သွန်ပစ်တော့မလို မလေးမစားမလုပ်ဘဲ ဆွမ်းကို လေးလေးစားစား သတိထား၍ ခံယူခြင်းတည်း။ သက္ကစ္စံ = ရိုသေစွာဟု ရှေးက အနက်ရှိသည်။ ဘာသာဋီကာ၌ သက္ကစ္စံ = လေးစားသောအား သတိထား၍ဟု အနက်ပေး သည်။
ပတ္တသညီ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
သလ္လက္ခေတွာ ဇာနာတီတိ သညာ။ အမှတ်သညာထား၍ သိတတ်သော သညာစေတသိက် ရ၏၊ ပတ္တေ+သညာ၊ ပတ္တသညာ သပိတ်၌ အမှတ်အသား ထားအပ်သော သညာ၊ ပတ္တသညာ အဿ အတ္ထီတိ ပတ္တသညီ၊ သပိတ်၌ အမှတ်တည်ရှိသော ရဟန်းတည်း။ ဆွမ်းခံယူနေခိုက် တောင်မြောက်လေးပါး မကြည့်ဘဲ မိမိ၏ သပိတ်၌သာ သညာထား၍ ဆွမ်းခံရမည်။ ဤ၌ သညာကား ဥပလက္ခဏနည်းတည်း။ မျက်စိရော စိတ်ရော သပိတ်၌ ထားမှ သင့် မည်။ မရိုမသေ ထိုထိုအရပ်ကို ကြည့်၍ ဆွမ်းခံအံ့ ဒုက္ကဋ်တည်း။
သမသူပကံ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
သမော သူပေါ ဧတသ္မိံန္တိ သမသူပကော၊ သမသူပကံ၌ အံ-ဝိဘတ်ကား ကြိယာဝိသေသန၊ တစ်နည်း ဘာဝနပုံးတည်း။ ဆွမ်း၏ လေးဖို့တစ်ဖို့နှင့် ညီမျှသော လက်ကော်ရသော ပဲဟင်းရှိသော ဆွမ်းကို ရ၏၊
သူပ-သဒ္ဒါကား ပဲနောက် ပဲကြီး စသော ပဲဟင်းအမျိုးမျိုးကို ဆိုသည်။ ၎င်းပဲဟင်းသည် ဆွမ်း၏ လေးပုံတစ်ပုံခန့်ရှိလျှင် စားသင့်ပြီ ဖြစ်ရကား သမသူပကဟူ၏၊ ပဲအမျိုးဟင်းကို ဆွမ်း၏ လေးပုံတစ်ပုံထက် ပို၍ ခံယူသော ရဟန်း အား ဒုက္ကဋ်၊ နည်းသည့်အတွက် အပြစ်မရှိ၊ ပဲဟင်းမှတစ်ပါး အခြား သား, ငါး, အသုတ်, အကြော်စသော ဟင်းကောင်းများကိုကား ဆွမ်း၏ လေးပုံတစ်ပုံထက် ပိုမိုများပြားသော်လည်း အာပတ်မသင့်၊ ဉာတိပဝါရိတတို့ အထံမှ မူ ထိုလေးဖို့တစ်ဖို့ထက် ပို၍လည်း ခံယူကောင်း၏၊
သမသူပကံ၌ ကြိယာဝိသေသနခေါ် ဘာဝနပုံကို ပြသော နိဂ္ဂဟိတ်တည်း။ ထို့ကြောင့် ရှိရုံဟု ဝိသေသနသံ ပါအောင် အနက်ပေးလိုက်သည်။ နောက်နောက် နိဂ္ဂဟိတ်ဆုံး၍ ဝိသေသနသံပေးသမျှ၌ ကြိယာဝိသေသန (ဘာဝနပုံ) ချည်းမှတ်။
သမတိတ္ထိက သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
တိတ္ထသဒ္ဒါ ဆိပ်ကမ်းကို ဟော၏၊ တိတ္ထံ ဝိယ တိတ္ထံ = ဆိပ်ကမ်းနှင့် တူသော သပိတ်အတွင်းနှုတ်ခမ်းကို ရ၏၊ တိတ္ထေန သမံ ယဿာတိ သမတိတ္ထိကံ = ဆိပ်ကမ်းနှင့် တူသော သပိတ်၏ အတွင်းနှုတ်ခမ်းနှင့် အညီအမျှရှိသော ဆွမ်းကို ရ၏၊ သပိတ်၏ အတွင်းနှုတ်ခမ်းနှင့် ညီမျှရုံသာ ဆွမ်းခံရမည်။ ထိုနှုတ်ခမ်းမှ အပိုလျှံမောက်နေအောင် ခံလျှင် ဒုက္ကဋ်။
ဆွမ်းဟူရာ၌လည်း ယာဝကာလိက ခဲဖွယ်ဘောဇဉ်အားလုံးကို ဆိုလိုသည်။ သပိတ်အပေါ်၌ တင်လျက် ခွက်စသည်ဖြင့် ထည့်၍ ခံယူရာ၌လည်းကောင်း, အဓိဋ္ဌာန်လောက်သော သပိတ်မဟုတ်သော ခွက်ဖြင့် ခံယူရာ၌ မို့မောက်နေသော်လည်း အာပတ်မသင့်၊ ထို့ပြင် သပိတ်တစ်လုံး ပြည့်နေ၍ ထိုတစ်လုံးကို အခြားသူအား ပေးပြီးနောက် အခြား သပိတ်ဖြင့် ခံယူရာ၌လည်း အာပတ်မသင့်။
ဤသိက္ခာပုဒ် အနာပတ္တိဝါရ၌ ဂိလာနဿဟု မဟောခြင်းကြောင့် စုန်းစုန်းတက်အောင် မောက်နေအောင် ခံယူက ဂိလာနသော်လည်း အာပတ်မှ မလွတ်၊ ဤသိက္ခာပုဒ် လေးခုတို့၌ ခံယူခြင်းငှာသာ မအပ်သည်။ ခံပြီးသော ကာလိကကား စားအပ်သော်လည်း အပြစ်မရှိဟု မှတ်ပါ။