ဝိနည်းပဒေသာသင်တန်း/အချုပ်မှတ်ရန်
အချုပ်မှတ်ရန်
ဣရိယာပုထ်လေးပါးတွင် ရပ်ခြင်း ဣရိယာပုထ်သည် လေးစားရာ အရောက်ဆုံးတည်း။ ထိုနောက် ထိုင်ခြင်းသည် လေးစားရာ ရောက်၏၊ ထိုကြောင့် လေးစားသော ဣရိယာပုထ်ဖြင့် တရားနာသူ ညီမျှသော ဣရိယာပုထ်ဖြင့် တရားနာသူကိုသာ ဟောရမည် ဟူလို။ ထို့ကြောင့် ယခုကာလ မတ်မတ်ရပ်၍ ရဟန်း, သာမဏေကိုယ်တိုင် ဩဘာစာ ဖတ်ကြားရာ၌ ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ပါဝင်နေသော် လာလတ္တံ့သော န ဌိတော နိသိန္နဿ သိက္ခာပုဒ်အရ အပြစ်မဖြစ်အောင် ဒကာတစ်ယောက်ယောက်ကို မတ်မတ်ရပ်နေစေပြီးလျှင် ဖတ်သူရဟန်း သာမဏေကလည်း ထိုဒကာကို ဖတ်ပြသည်ဟု သဘောထားရန် စီမံလေ့ရှိကြသည်။
ပလ္လတ္ထိက၏ အနက်အဓိပ္ပာယ်ကို ခမ္ဘကတဝဂ်၌ ပြဆိုခဲ့ပြီ၊ ထိုကဲ့သို့ ထိုင်နေသူအား တရားမဟောကောင်းဟု သိ။
ဝေဌိတသီသဿ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
ဝေဌိတံ သီသံ အနေနာတိ ဝေဌိတသီသော၊ ရစ်ပတ်အပ်သော ဦးခေါင်းရှိသော သူကို ရ၏၊ ရစ်ပတ်ဟူရာ၌ ခေါင်းပေါင်းပေါင်းသော ရစ်ပတ်ခြင်း, ဦးထုပ်ဆောင်းသော မကိုဋ်ဦးသျှောင်ဆောင်းသော ရစ်ပတ်ခြင်း, ပန်ချာပီခေါင်းပေါင်း ရစ်ပတ်ခြင်း အားလုံးကို ယူ၊ ထိုသို့ ရစ်ပတ်ထားရာ၌ ဆံစ မပေါ်သူကိုသာ တရားမဟောကောင်း၊ မြန်မာတို့ ခေါင်းပေါင်းပုံများ မောင့်ကျက်သရေခေါင်းပေါင်းများ များသောအားဖြင့် ဆံစ ပေါ်နေသောကြောင့် တရားဟောကောင်းပါ၏၊ အကယ်၍ ဆံစမပေါ်လျှင် ဆံစကို ဖော်စေပြီးမှ တရားဟောရမည်ကို သတိပြု။
ဩဂုဏ္ဌိတသီသ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
ဩဂုဏ္ဌိတံ သီသံ အနေနာတိ ဩဂုဏ္ဌိတသီသော။ ခြုံအပ်သော ဦးခေါင်းရှိသော သူတည်း။ အချို့ ကုလားမများ ခေါင်းတစ်ခုလုံး ခြုံထားသလို ခြုံထားသူအား တရားမဟောကောင်း၊ ခေါင်းမြီးခြုံကို ဖွင့်ခိုင်းပြီးမှ တရားဟောရမည်။ ဆောင်းအခါ ချမ်းအေးသော အရပ်၌လည်း တစ်ကိုယ်လုံး ခေါင်မြီးခြုံ အနွေးဦးထုပ်ဆောင်းပြီး နေလေ့ရှိကြ၏၊ ထိုကဲ့သို့ နေသူတို့အားလည်း ခေါင်းမြီးခြုံ ဆံစကို ဖော်စေပြီးမှ တရားဟောကောင်းသည်ဟု သိပါ။
ဆမာ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
အဓော ပဓာနံ ဆိန္ဒတီတိ ဆမာ၊ သတ္တဝါတို့ အောက်သို့ ကျဆင်းခြင်းကို ဖြတ်ခံထားတတ်သော မြေကြီးကို ရ၏၊ ဤသိက္ခာပုဒ် အာသနေအရကား အယုတ်ဆုံး မြက်အခင်း, ကောက်ရိုးအခင်း, အဝတ်အခင်းကိုလည်းယူရမည်။ ထို့ကြောင့် မြက်အခင်းဖြစ်စေ, ကောက်ရိုးအခင်းဖြစ်စေ, အဝတ်အခင်းဖြစ်စေ ခင်း၍ ထိုင်နေသူအား မြေပေါ်၌ ထိုင်လျက် တရားမဟောကောင်းဟု သိ။
နီစာသန သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
အယုတ်ဆုံး မြင့်မောက်သော မြေကိုသော်လည်း ဥစ္စေ အာသနေ ဖြစ်၏၊ မြေပြင်ချင်း တူသော်လည်း နိမ့်သော မြေပေါ်၌ ထိုင်လျက် မြင့်မောက်သော မြေပေါ်ဝယ် ထိုင်နေသူအား တရားမဟောကောင်း နီစာသန ဒုက္ကဋ်တည်း။
ဌိတ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
မတ်မတ်ရပ်နေသူက ထိုင်နေသူအား တရားမဟောကောင်း၊ မတ်မတ်ရပ်၍ စာပေပို့ချသူများ သတိထားသင့်သည်။ ကုလားထိုင်, ထိုင်ခုံတို့ုဖြင့် ချသင့်သည်။ မထေရ်ကြီးသည် ထိုင်လျက်ရှိစဉ် မိမိအနီးအပါး၌ ရပ်နေသူ ရဟန်း, သာမဏေအား ပါဠိ အဋ္ဌကထာဆိုင်ရာ ပြဿနာကို မသိ၍မေးလျှင် ရဟန်း, သာမဏေက ရပ်လျက် မဖြေကောင်း၊ ဆရာကို ရပ်၍ မေးပါဟု လျှောက်ရန်လည်း မသင့်၊ ထိုသို့ အခက်အခဲကြုံနေသည့်အခါ မိမိ အနီးအပါး၌ (ရပ်လျက်) ရှိသူကို ဖြေမည်ဟု နှလုံးသွင်း၍ ဖြေရမည်ဟု အဋ္ဌကထာ မိန့်၏၊ ထိုင်လိုက်၍ ဖြေက ဖြေကောင်းမည် ထင်၏၊
ဆရာက တပည့်ကို ဉာဏ်စမ်းလို၍ ထိုင်လျက် မေးရာ၌ ရပ်နေသော တပည့်က ဆရာအား “သည်လို မဟုတ်ပါလားဘုရား”ဟု ပြန်မေးသော အနေဖြင့် ဖြေမူ ဖြေကောင်းသည် ဟူ၍ ဝိမတိဋီကာ ဆို၏၊
ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
ခရီးသွားစဉ် နောက်က လိုက်သောရဟန်းက ရှေ့က သွားသောသူအား တရားမဟောကောင်း၊ ရှေ့ကသွားသူ မထေရ်ကြီးက နောက်ကသွားသူ ရဟန်းအား ပုစ္ဆာမေးအံ့၊ မဖြေကောင်း၊ ထိုသို့ အခက်ကြုံနေရာဝယ် မိမိနောက်က နေသူအား ဖြေမည်ဟု နှလုံးသွင်း၍ ဖြေမူ ဖြေကောင်းသည်။ အတူတူ သင်ထားသော တရားကိုကား ပြိုင်တူ သရဇ္ဈာယ်ကောင်းသည်။ ထမ်းပိုးထမ်း ပြိုင်တူသွားသူအား ဟောခြင်း ဖြေခြင်းငှာ အပ်၏၊ ဟောကောင်း ဖြေကောင်းသည်ဟု သိ။
ဥပ္ပထေန ဂစ္ဆန္တ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
လမ်း, မဟုတ်သည်၌ နေသော ရဟန်းက လမ်းပေါ်မှာ နေသော သူအား တရားမဟောကောင်း၊ လမ်းဘေးမှ လိုက်နေသော ရဟန်းသည် လမ်းပေါ်၌ သွားနေသူအားလည်း တရားမဟောကောင်း၊ နတ်လမ်း, စင်္ကြံလမ်း, အုတ်လမ်းပေါ်၌ သွားနေသူအား လမ်းအောက်က နေပြီး တရားမဟောရန် သတိပြု၊ ထမ်းပိုးထမ်း သွားသူချင်း ဟောကောင်း၏၊
(မှတ်ချက်) ဆတ္တပါဏိသိက္ခာပုဒ်မှ ဥပ္ပထေန ဂစ္ဆန္တသိက္ခာပုဒ်အထိ (၁၆)ပါး သော သိက္ခာပုဒ်တို့ကား ဓမ္မဒေသနာ ပဋိသံယုတ္တ သိက္ခာပုဒ်တို့တည်း။ တရားဟု လာသမျှ၌ ပါဠိ အဋ္ဌကထာ ဆိုင်ရာကို ပါဠိဘာသာဖြင့် ပြောဟောသော တရားချည်းဟု မှတ်။ တခြားဘာသာဖြင့်ကား ပြောဟောကောင်းသည်ချည်းသာတည်း။
ဌိတော ဥစ္စာရ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
ဂိလာနဖြစ်သူမှာ ချမ်းသာသလို ကျင်ကြီးကျင်ငယ် စွန့်နိုင်သော်လည်း ဂိလာန မဟုတ်သူကား မတ်မတ်ရပ်လျက် ကျင်ကြီးကျင်ငယ် မစွန့်ရ၊ စွန့်ရာအရပ် ဖုံးကွယ်ရာအရပ်သို့ သွားနေစဉ် မချုပ်တည်းနိုင်၍ အဆောတလျင် ထွက်ကျအံ့၊ အာပတ်မသင့်။
ကုဋိဝတ်များ ဝတ်ပိုင်းသို့ ပြန်ကြည့်ပါ။ ရှေးဆရာတော်တို့သည် ကျောင်းတိုက်တစ်ခု၏ စည်းကမ်း ရှိ, မရှိ စည်းကမ်း ကောင်း, မကောင်းကို ဝစ္စကုဋိအိမ်၏ အခြေအနေကို အကဲခတ်ကြည့်၍ အသိအမှတ်ပြုကြသည်။ သို့ဖြစ်၍ ဝစ္စကုဋိနှင့် ပဿာဝကုဋိတို့ကို ပထမသန့်ရှင်းစွာ တည်ရှိစေပြီးနောက် ရေစစ်နှင့် တကွသော သန့်သက်ရေအိုး, ရေကန်, ကနုတံ, ကနုတံပုံးများ ဝစ္စကုဋိ၌ တည်ရှိစေသင့်သည်။ ထွေးခံ, ဆပ်ပြာအုပ်, လက်သုတ်ပုဝါများလည်း ရှိသင့်သည်။
ကနုတံပုံးနှစ်လုံးတွင် အဟောင်းပုံးကို ထိုင်သော နေရာ၏ ဝဲဘက်၌ ထား၍ အသစ်ပုံးကို ယာဘက်က ထားသင့်သည်။ ရေများများ သုံးနိုင်လျှင် သို့မဟုတ် သံဃာနည်းပါးသော ကျောင်းဖြစ်လျှင် ကနုတံများကို ပုံး၌ များစွာ မထားဘဲ သုံးပြီးသော ကနုတံကို ကိုယ်စီကိုယ်င ချက်ချင်းဆေးသော နည်းကိုလည်း အသုံးပြုသင့်သည်။ သန့်သက်ရေဆေးခြင်းကို ပြုရမည် ဖြစ်သည်။
သန့်သက်ရေ ဆေးရန်သင့်
ယခုကာလ၌ ကုဋိတက်ရာဝယ် သန့်သက်ရေဆေးသူ နည်းပါးရုံမက တချို့ကုဋီများ၌ ရေပင်မရှိကြ၊ သန့်သက်ရေ ဆေးမှုသည် အလွန်အဆင့်တန်း မြင့်သော ယဉ်ကျေးမှုတစ်မျိုး ဖြစ်၏၊ ကနုတံခြစ်ရုံ, သုတ်ရုံမျှဖြင့် မစင်ကြယ်နိုင်သည်မှာ (မိမိလက်ကို မစင်လူးရာဝယ် သုတ်ပစ်ရုံမျှဖြင့် အနံ့ မပျောက်ပုံကို ထောက်၍) သိသာ၏၊ ထို့ကြောင့် တုတ်သုတ်ခြင်း စက္ကူသုတ်ခြင်း နှစ်မျိုးလုံးပင် သန့်ရှင်းအောင် မတတ်နိုင်ရကား (သံဃာတော်များ သာမက) မြန်မာလူမျိုး အားလုံးပင် တုတ်, စက္ကူတို့ဖြင့် သုတ်ပြီးနောက် (သို့မဟုတ်) ရေကို ပထမလောင်းလိုက်ပြီးနောက် ရေဆေးခြင်းကို အားကြီး အလေ့အလာ ပြုသင့် ကြသည်။ တတ်နိုင်ပါမူ ကျင်ငယ်စွန့်ပြီးနောက်လည်း ရေဆေးသင့်သေး၏၊ ထိုကဲ့သို့ မဆေးလျှင် ညစ်ပေမှုနှင့်စပ်သော ရောဂါများလည်း ဖြစ်တတ်သည်။
ပုဂံပြည် ကုလားကျမင်းအကြောင်း
ပုဂံပြည် ကုလားကျမင်းသည် ကုလားအမျိုးသမီးကို မိဖုရားမြှောက်ထားရာ ရှင်ဘုရင်က သန့်သက်ရေ မဆေးသောကြောင့် မိဖုရားက အကပ်မခံ သဖြင့် မိဖုရားကို သတ်၏၊ မိဖုရားဘက်မှ ကုလားများကလည်း ပုဏ္ဏား ယောင်ဆောင်၍ နန်းတွင်းဝင်ကာ နောက်၌ ရှင်ဘုရင်ကို သတ်၏၊ ထိုကြောင့် နောင်အခါ ကုလားကျမင်းဟု ခေါ်သည်။
သန့်သက်ရေဆေးပြီးနောက် လက်မသန့်ရှင်းသေးဟု ထင်လျှင် လက်ကို ဆပ်ပြာနှင့် ဆေးပါလေ။ ထိုသို့ သန့်သက်ရေဆေးရာ၌ “စပ်စပ် ပြတ်ပြတ်” အသံမျိုး မမြည်ရအောင် ငြိမ်သက်စွာ ဆေးရမည်။ ရေကုန်သွားလျှင်လည်း ခပ်ခဲ့ရမည်။ အမှိုက်ရှိလျှင်လည်း လှည်းပစ်ရမည်။ သို့ဖြစ်၍ ကုဋီအတွင်း တံမြက်စည်းတစ်ချောင်း ရှိသင့်သည်။
ကုဋိအဝင် သင်္ကန်းတန်းထားရှိခြင်း
ယခုကာလ၌ ကုဋိတက်ခါနီးဝယ် အတွင်းသို့ မဝင်မီ ဧကသီကို ချွတ်၍ တန်းပေါ်၌ တင်ထားခဲ့သူ နည်းပါးနေရုံမက တချို့ကုဋိများ၌ သင်္ကန်းတန်းကို အတွင်းထား၍ တချို့ကုဋိများမှာ သင်္ကန်းတန်းပင် မရှိကြ၊ ဧကသီ အတွင်းပါသွားလျှင် နံစော်မည်စိုး၍ အပြင်မှာ ထားခဲ့ရန် ပညတ်တော်မူသောကြောင့် သင်္ကန်းတန်းကို အပြင်ဘက်တွင် ထား၍ ထိုတန်းပေါ်တွင် ဧကသီကို (ခြုံထည်ပါ) ထားပစ်ခဲ့ခြင်းသာ ပညတ်တော်နှင့် ညီသည်။ ဂါထာများ ရှိသေး၏၊
(ဘာသာဋီကာ၊၃၉၆။)
ဟရိတေ ဥစ္စာရ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
ဟရိတဟူသည် စိမ်းရှင်သော မြက်သစ်ပင်ရှိရာအရပ်ကို ဆိုသည်။ မြေ၌ ပေါ်နေသော သစ်မြစ်, ကိုင်း၍ မြေ၌ ထိနေသော သစ်ခက်များကိုလည်း ဟရိတဟုပင် ဆိုရသည်။
သစ်ကိုင်းပေါ်မှာ ထိုင်၍ စိမ်းသော မြက်သစ်ပင် မရှိရာအရပ်၌ ကျင်ကြီး, ကျင်ငယ်, တံတွေးစွန့်ချကောင်းသည်။ စိမ်းသော မြက်, သစ်ပင် မရှိရာအရပ်ကို ရှာနေစဉ် မအောင့်နိုင်တော့ဘဲ ထွက်ကျအံ့၊ ဂိလာနအရာ၌ တည်ခြင်းကြောင့် အာပတ်မသင့်။
စိမ်းသော မြက်သစ်ပင်မရှိရာအရပ်၌ စွန့်ထားသော ကျင်ကြီးကျင်ငယ်သည် စိမ်းသော မြက်သစ်ပင်ရှိရာအရပ်သို့ စီးသွားအံ့၊ အာပတ်မသင့်။ စိမ်းသော မြက်, သစ်ပင်မရှိရာ အရပ်ကို ရှာမရအောင် ဖြစ်နေမူ မြက်ကရွတ်ခွေ, ကောက်ရိုးကရွတ်ခွေ, ကျောက်ခဲ, အုတ်ခဲတို့ကို ထား၍ စွန့်ရမည်။ သစ်ရွက်ခြောက် စသည်တို့၌လည်း စွန့်နိုင်၏၊ စွန့်ပြီးနောက် စိမ်းသော အရပ် များသို့ စီးဆင်းသွားအံ့၊ အပြစ်မရှိ။ ခေဠသဒ္ဒါဖြင့် တံတွေး, နှပ်တို့ကို ယူပါ။ ပါးစပ်ဖြင့် ငုံထားသော ရေ, ကြံဖတ်, အရိုးစသည်ကိုကား ထွေးပစ်ကောင်း၏၊ တံတွေးကို ရေနှင့် ရောထွေးမူ အပ်၏၊ ကြံဖတ်ကိုလည်း ရေ၌ ထွေးအပ်၏ဟု ဝိမတိ ဆို၏၊
ဥဒကေ ဥစ္စာရ သိက္ခာပုဒ်အဓိပ္ပာယ်
ဥဒကအရ သုံးစွဲသောက်ချိုးကောင်းသော ရေကိုသာ ယူရမည်။ ကုဋိအတွင်း၌ ရေဝင်နေသော် ထိုရေမျိုး၌ ဥစ္စာရ စသည်ပြုသော်လည်း အာပတ် မသင့်၊ သမုဒ္ဒရာ ပင်လယ်ရေများလည်း သုံးဆောင်ကောင်းသော ရေ မဟုတ်၊ မြစ်ချောင်းထဲ၌ လှေ, သင်္ဘောစသည်ကို စီးသွားစဉ်လည်းကောင်း, မိုးရွာသဖြင့် ရေပြင်ကြီး ဖြစ်နေစဉ်လည်းကောင်း, ဥစ္စာရ စသည်ကို ပြုဖို့ ရေလွတ်သော အရပ်ကို မရနိုင်မူ စွန့်ကောင်းသည်။ မြစ်, ထုံးအိုင်, အင်း စသည်တို့၌ လှေဖြင့် သွားစဉ် ကမ်းမကပ်နိုင်၍ စွန့်မူ စွန့်ကောင်းသည်။ ကုန်းပေါ်မှာ စွန့်သည်ကို ရေထဲသို့ လျှောကျသွားအံ့၊ အနာပတ္တိ အာပတ်မသင့်။
ဤသုံးပါးသော သိက္ခာပုဒ်တို့ကား ဥစ္စာရနှင့် စပ်သော သိက္ခာပုဒ်တို့တည်း။ ဤသို့လျှင် သာရုပ္ပသိက္ခာပုဒ်၂၆-ပုဒ်၊ ဘောဇနပဋိသံယုတ္တသိက္ခာပုဒ် ၃၀-ပုဒ်၊ ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပုဒ် ၁၆-ပုဒ်၊ ဥစ္စာရသိက္ခာပုဒ် ၃-ပုဒ်၊ ပေါင်း သေခိယ ၇၅-ပုဒ်တို့ ဖြစ်ကုန်သည်။
(ဆောင်) နှစ်ဆယ်ခြောက် သာ၊ ဘောဇနာ တိံသ၊
ဓမ္မ သောဠံ၊ ဥစ္စာရံ၊ မှတ်ရန် သုံးပါးတည်း။
(အထူးမှတ်ရန်) န သူပံ ဝါ နှစ်ပုဒ်သာ လောကဝဇ္ဇ အကုသလစိတ္တ ဖြစ်ကောင်းသည်။ အကြွင်း ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ, တိစိတ္တ, တိစေတနာ ဖြစ်သည်ဟု ဝိမတိဆို၏၊ အကျယ်ကို ၎င်း၌ ကြည့်လေ။
ဤသေခိယသိက္ခာပုဒ်များသည် အာဘိသမာစာရိက, အာဒိဗြဟ္မစရိယက နှစ်မျိုးတို့တွင် အာဘိသမာစာရိက၌ အကျုံးဝင်သည်။ သေခိယ ခန္ဓကဝတ် သုက္ကဝိဿဋ္ဌိစသော လောကဝဇ္ဇ သိက္ခာပုဒ်တို့ကိုလည်း ရှင်သာမဏေများ ကျင့်သင့်, ကျင့်ထိုက်, ကျင့်ရမည်။ မကျင့်က အလဇ္ဇီ ဖြစ်သည်။ ဒဏ်ထိုက်သည်ဟု ဝိမတိဋီကာ ဆို၏၊
သေခိယ ပြီး၏၊