မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုဂါထာ
၁၈-မလဝဂ်
၁၀-မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ။
တုယှံ၊ သင်၏။ ဝါ၊ သည်။ ဣစ္ဆိတံ၊ အလိုရှိအပ်သော။ ပတ္ထိတံ၊ တောင့်တအပ် သောဆုသည်။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်မြန်စွာသာလျှင်။ သမိဇ္ဈတု၊ ပြီးပြည့်စုံပါစေသတည်း။ ပန္နရသော၊ ပက္ခဆန်းတက်, ဆယ့်ငါးရက်မြောက်၌, ယှဉ်လျက်ပေါ်ထွက်လာသော။၁ စန္ဒော၊ လသည်။ (ပူရတိ) ယထာ၊ ပြည့်သကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ၊ အလုံးစုံကုန်သော။ သင်္ကပ္ပါ၊ စိတ်ဝယ်ကြံဆ, မှန်သမျှတို့သည်။ ပူရေန္တု၊ ပြည့်စုံပါစေကုန်သတည်း။ (ဋ္ဌ-၂၂၀)
၂။ဇာလံ။ ။ ဇေ သီဃဂတေ ဓာဝန္တေ မိဂါဒယော လာတိ ဂဏှာတိ ဧတေနာတိ ဇာလံ၊ [ဇ+လာ+အ၊-သူစိ၊] ဇလတိ သန္ဒတီတိ ဇလံ(သူစိ)၊ ဇလတိ ဇီဝယတိ လောကန္တိ ဇလံ(ဓာသံ)၊ ဇလေ+ဟိတံ ဇာလံ၊ [ဇလ+ဏ၊-ဓာန်-ဋီ-၅၂၁၊] ဇာလယတိ အစ္ဆာဒေတိ မစ္ဆေ ဧတေနာတိ ဇာလံ(ပိုက်ကွန်)၊ [ဇလ+ဏ၊-ဓာသံ၊] ဇာလံ ဝိယာတိ ဇာလံ(မောဟ)။
၁။ပန္နရသော။ ။ “ပဉ္စ စ+ဒသ စ+ပန္နရသ၊ ပဉ္စဟိ+အဓိကာ ဝါ+ဒသ ပန္နရသ၊ ပန္န- ရသန္နံ+ပူရဏီ ပန္နရသီ၊ ပန္နရသိယံ+နိယုတ္တော ပန္နရသော၊ [ပန္နရသီ+ဏ၊] (တစ်နည်း)ပန္နရသန္နံ '+ပူရဏော ပန္နရသော၊ ပန္နရသေ+နိယုတ္တော ပန္နရသော၊ [ပန္နရသ+ဏ။]
သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, မဏိ ဇောတိရသော ယထာ။
တုယှံ၊ ၏။ ဝါ၊ သည်။ ဣစ္ဆိတံ၊ သော။ ပတ္ထိတံ၊ သည်။ ခိပ္ပမေဝ၊ လျှင်။ သမိဇ္ဈတု၊ တည်း။ ဇောတိရသော၊ ဇောတိရသမည်သော။ ဝါ၊ တောက်ပြောင်သော အရောင် (အရည်အသွေး) ရှိသော။၂ မဏိ၊ ပတ္တမြား (ကျောက်မျက်ရတနာ) သည်။ (ပူရေတိ) ယထာ၊ လိုရာပြည့်စေသကဲ့သို့။ သဗ္ဗေ သင်္ကပ္ပါ ပူရေန္တု။ (ဋ္ဌ-၂၂၁)
၂။ဇောတိရသော။ ။ ဇောတတိ ဒိပ္ပတီတိ ဇောတိ၊ ရသိတဗ္ဗော အဿာဒေတဗ္ဗောတိ ရသော၊ ဇောတိ+ရသော ယဿာတိ ဇောတိရသော၊ ဤဇောတိရသပတ္တမြားသည် မိလိန္ဒ- ၁၂၂၊ ၁၂၃၌လာသော ပတ္တမြား ၁၄မျိုးတွင် တစ်မျိုးအပါအဝင်ဖြစ်၏။
ရတနာ၉မျိုး၏ စွမ်းရည်။ ။ ရတနာ၉မျိုး၏ စွမ်းရည်ကို “ပတ္တမြားဘုန်းတောက်, မြကျောက်အေးချမ်း, စိန်စွမ်း ဂုဏ်ရောင်, ကြောင်ကားသိဒ္ဓိ, မဏိနီလာ, မေတ္တာကဲချုပ်, ဂေါ်မုတ် ခွန်အား, ဥဿဖရားကျန်းမာ, သန္တာကြီးကဲ, ပုလဲကျက်သေရေ, ကိုးဂုဏ်ဝေသည်...ကိုးထွေ နဝရတ်စွမ်းရည်တည်း”ဟု ပညာရှိတို့ စပ်ဆိုခဲ့ကြ၏၊ ထိုတွင် ပတ္တမြား၏ စွမ်းရည်၃မျိုးကို “(၁) ဣစ္ဆိတံ ဒေတိ-လိုရာကို ပေးနိုင်၏၊ (၂)အသောကံ ဒေတိ-စိတ်ကြည်လင်ရွှင်ပြမှုကို ပေးနိုင်၏၊ (၃)တေဇေတိ-တန်ခိုးအာဏာထက်မြက်စေ၏”ဟု သီးခြားဆိုသေးသည်။(သုပြဓာန်)
မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပရေသံ ဟိ သော ဝဇ္ဇာနိ, ဩပုနာတိ ယထာ ဘုသံ၊
အတ္တနော ပန ဆာဒေတိ, ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော။
အညေသံ၊ အခြားသူတို့၏။ ဝဇ္ဇံ၊ အပြစ်ကို။ သုဒဿံ၊ လွယ်ကူစွာ မြင်အပ်၏။ ဝါ၊ မြင်လွယ်၏။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဝဇ္ဇံ ပန၊ အပြစ်ကိုကား။ ဒုဒ္ဒသံ၊ ခဲယဉ်းစွာ မြင်အပ်၏။ ဝါ၊ မြင်ခဲ၏။ ဟိ၊ အကျိုးကား။၁ သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဘုသံ၊ ဖွဲကို။ ဩပုနာတိ ယထာ၊ လွှင့်သကဲ့သို့။ (တထာ၊ တူ။) ပရေသံ၊ သူတစ်ပါးတို့၏။ ဝဇ္ဇာနိ၊ အပြစ်တို့ကို။ ဩပုနာတိ၊ လွှင့်၏။ သဌော၊ စဉ်းလဲလှည့်ပတ်, ငှက်ဖမ်းသတ်လျက်, အဖျက်လုပ်ရိုး, ငှက်မုဆိုး သည်။ ကိတဝါ ဣဝ၊ ဖုံးကွယ်ကြောင်းသစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထုကဲ့သို့။ (ဟုတွာ၊ ၍။)၂ ကလိံ၊ ခန္ဓာကိုယ်ကို။ ဆာဒေတိ ယထာ၊ ဖုံးကွယ်သကဲ့သို့။ (ဧဝံ၊ တူ။) အတ္တနောမိမိ၏။ ဝဇ္ဇံ ပန၊ ကိုကား။ ဆာဒေတိ၊ ဖုံးကွယ်၏။ (ပါ-၂၅၂)
၁။ဟိ။ ။ “ပရေသံ ဟီတိ တေနေဝ ကာရဏေန” ဟူသော အဖွင့်အရ ဟိကို ဖလ ဇောတကယူ၍ ပေးသည်၊ ကာရဏဇောတကယူ၍ “ဟိ (ယသ္မာ)-အကြင်ကြောင့်၊ အညေသံတို့၏၊ ဝဇ္ဇံ-ကို၊ သုဒဿံ-၏၊ အတ္တနော၏၊ ဝဇ္ဇံ ပန-ကိုကား၊ ဒုဒ္ဒသံ-၏၊ (တသ္မာ-ကြောင့်၊) သောသည်၊ ပရေသံ ဝဇ္ဇာနိ-တို့ကို၊ ဘုသံ ယထာ-ဖွဲကိုကဲ့သို့၊ ဩပုနာတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ တပ္ပါကဋီကရဏယူ၍ “ဟိ-ဥပမာဆောင် ထင်အောင်ပြဥုးအံ့”ဟုလည်းကောင်း ဒဠှီကရဏယူ၍“ဟိမှန်၏”ဟုလည်းကောင်း ပေးကြသေး၏။
၂။ကိတဝါ။ ။ ကိတ နိဝါသေ ဧတ္တာဘာဝေါ၊ ကေတတီတိ (နေတတ်သောကြောင့်) ကိတဝေါ၊ ဇူတကာရော, စောရော စ၊ [ကိတ+အဝ၊-မောဂ်-၇၊၂၀၀။]
ဓာန်-ဋီ-၅၃၁။ ။ ကိတဝံ (ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲခြင်းသည်)+အဿ အတ္ထီတိ ကိတဝေါ နိပါတနာ၊ [ကိတ+ဏ၊] ကိတ နိဝါသေ ဝါ အဝေါ။
ထောမ၊ ပါရာဘာ၊၃၊၄၁၇။ ။ ကီယတေ(ညှဉ်းဆဲခြင်း) ကိတံ၊ ကိတေန(ညှဉ်းဆဲခြင်း ဖြင့်)+ဝါတီတိ(ဖြစ်တတ်သောကြောင့်) ကိတဝေါ၊ [ကိတ+ဝါ+အ။]
ကောတ္ထုဘ။ ။ ကေတိ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆတီတိ ကိတော၊ [ကိ+တ၊] ကိတေန(သစ်ခက်ဖြင့်)+ ဝါယတိ ဗန္ဓတီတိ ကိတဝေါ(သက်ခက်ဖြင့် ဖွဲ့ချည်ဖုံးလွှမ်းထားသော ငှက်မုဆိုး)။
သစ်ခက်ကျိုးစသည်ယူ။ ။ ပြအပ်ခဲ့သော ဝိဂြိုဟ်များအရ ကောက်ကျစ်စဉ်းလဲသူ, ငှက်မုဆိုးတို့ကိုသာ ရ၏၊ “သာခဘင်္ဂါဒိကံ ပဋိစ္ဆာဒနံ ကိတဝါ နာမ”ဟူသော အဖွင့်အရ ဤ၌ သစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထုကိုရသဖြင့် “ကိတဝဿ+ဟိတာ ကိတဝါ-ငှက်မုဆိုး၏ အစီး အပွားဖြစ်သော သစ်ခက်ကျိုးစသော အရာဝတ္ထု၊ (တစ်နည်း) ကိတဝဿ+ပဋိစ္ဆာဒနံ ကိတဝါငှက်မုဆိုးကို ဖုံးကွယ်ကြောင်းသစ်ခက်စသော အရာဝတ္ထု၊ [ကိတဝ+အ၊]”ဟု ကြံပါ။
ဥပမာတွင် ဥပမာဝင်။ ။ “ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော”ကို “ယထာ သကုဏလုဒ္ဒကော ..ကိတဝါ ဝိယ အတ္တဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ”ဟု အနက်ပေးပုံဖွင့်၏၊ ၎င်းအဖွင့်၌ “ယထာ+ဝိယ”ဟု ဥပမာအနက်ဟော ၂ပုဒ်ပါရကား “ကလိံဝ ကိတဝါ သဌော”ဝယ် ဥပမာအတွင်း၌ ဥပမာဝင်နေ သည်ဟု သိရ၏၊ ထိုတွင် ယထာသည် အဓိကာရနည်းစသည်အရ “ဩပုနာတိ ယထာ ဘုသံ”မှ လိုက်၍ ဝိယကား ဣဝ၏ အဖွင့်တည်း၊ ထိုကြောင့် ဣဝကို ကိတဝါနှင့်တွဲ၍ ယထာကို ဆာဒေတိ နှင့် တွဲပေးရသည်။
မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။